چکیده:
چیستی «عرش» و مسائل مرتبط با آن همواره دغدغه بسیاری از قرآنپژوهان بوده است. منشا آن آیاتی است که بهصراحت از عرش و استواء خداوند بر عرش و مسائل ناظر بر آن سخن گفته است. این امر کنجکاوی اندیشمندان دینی بهویژه مفسّران قرآن را برانگیخته است که حاصل آن بهوجود آمدن دیدگاههای گوناگون درباره عرش است. مقاله حاضر در تلاش است «چیستی عرش» و مسائل مرتبط با آن را نخست از منظر آیات قرآن بررسی نماید و آنگاه به تبیین و بررسی مهمترین دیدگاهها در این خصوص بپردازد. از میان دیدگاههای پنجگانه قرآنپژوهان درباره عرش، دیدگاه پنجم افزون بر روشمندی و جامعیت، میکوشد تا با حفظ ظاهر آیات از هرگونه تکلّف مضّر و تحمیل رای بر آیات اجتناب ورزد و در عمل تفسیری روشن از مجموعه آیات را ارائه نماید. از نظر این دیدگاه، عرش مرکز و جایگاه عینی و حقیقتی از حقایق هستی است که زمام تدبیر امور جهان با همه کثرت و تنوّع، در آنجا مجتمع و سامانیافته و از آنجا بهسوی هستی صادر میشود.
خلاصه ماشینی:
اينكه غيب چگونه جهاني است و موجودات آن كدامند؟ سؤالي است كه در جاي خود بايد به تفصيل بدان پرداخته شود و به يقين منبع اصلي براي دريافت پاسخ مناسب به آن، قرآن و آموزههاي ناب آن است؛ اما آنچه ميتوان بهصورت سربسته بر زبان جاري كرد همان سخن لسانالغيب حافظ شيرازي است: ز سِرّ غيب كس آگاه نيست قصه مخوان كدام محرم دل ره در اين حرم دارد (حافظ شيرازي، 1379، شماره 119) درنگي هر چند سطحي در آيات قرآن، انسان را به وجود موجودات و جهانهاي غيب آگاه ميسازد كه از جمله آنها «عرش» است.
. (ابنمنظور، 1996: ذيل واژه عرش) ب) عرش در قرآن واژه «عرش» و مشتقات آن 33 بار در آيات قرآن بهكار رفته است؛ از مجموع موارد ياد شده دو مورد به صيغه جمع مذكر غايب از فعل مضارع (= َيعْرِشُونَ: اعراف / 137 و نحل / 68) سه مورد به صيغه جمع مكسر (= عروش: بقره / 259، كهف / 42 و حج / 45) دو مورد به صيغه جمع اسم مفعول (= معروشات: انعام / 141) و 26 مورد به صيغه مفرد (= عرش: اعراف / 54، توبه / 129، يونس / 3، يوسف / 100، رعد / 2، اسراء / 42، طه / 5، انبياء / 22، مومنون / 86 و 116، فرقان / 59، نمل / 23، 26، 38، 41، 42، سجده / 4، زمر / 75، غافر / 7 و 15، زخرف / 82، حديد / 4، حاقه / 17، تكوير / 20، بروج / 15 و هود / 7) ميباشد.