چکیده:
این مقاله با بررسی معانی مختلفی ذات و ماهیت در تفکر فیلسوفان مسـلمان و بـا بررسی مبانی مهم فلسفه ملاصدرا ثابت می کند که ذات و ماهیت در این فلسفه رد می شود و امری قراردادی و اعتباری خواهد بود. لذا ایـن تفکـر در بحـث از نحـوه تحقق کلیات دیدگاهی نومینالیستی دارد و از همـین رو بـه لحـاظ معرفت شـناختی تفکری نسبیت گراست و شناخت واقعیت را امری نسـبی می دانـد. در ایـن فلسـفه ، امکان شناخت ضروری و مطلق واقعیت وجود ندارد و از نظر روش شناختی نیز ایـن فلسفه نمی تواند تفکری عقل گرایانه باشد، بلکه در شناخت بایـد روش هـایی ماننـد تجربه یا شهود را معتبر بداند.
خلاصه ماشینی:
آیـــا همان گونـه کـه اندیشـمندان غربـی بـا نقادی ذات و کلی ارسطویی راه را برای ظهور یک شک گرایی دیگـر فـراهم کردنـد، در حکمـت متعالیه نیز با نقد ماهیت و محوریت دادن به وجود، این فلسفه دچار معضل یاد شده ، خواهد شد؟ جهــت پاســخ گــویی بــه ایــن پرســش بــیش از آنکــه متوجــه ســخنان شــخص ملاصــدرا باشیم ، باید به اصول و مبـانی دسـتگاه فلسـفی ملاصـدرا توجـه کـرد.
پس در مقام بررسـی ذات در فلسـفه صـدرایی ابتـدا بایـد مشـخص کـرد کـه اگـر اصـالت بـا وجـود اسـت و حقیقتـی کـه عـالم خـارج را پـر کـرده همـان وجـود محـض اسـت ، پـس ماهیت های نوعیـه (ذوات ) چـه رابطـه ای بـا ایـن واقعیـت بحـت و بسـیط دارنـد؟ سـپس بایـد مشـخص شـود آیـا ماهیـت بـا توجـه بـه وضـعیتی کـه در مقابـل وجـود دارد می توانـد امـری مشکک باشد؟ و اگر خیر پـس اطـلاق یـک طبیعـت و ذات واحـد بـر افـراد جزئـی متعـدد آیـا در این تفکر فلسفی قابل تحقق است یا خیر؟ ســبزواری در تعلیقــه شــواهد الربوبیــه اقــوال مربــوط بــه وجــود کلــی طبیعــی (ذات ) را در هفت قول دسته بندی می کنـد.
ملاصــدرا در مقــام حــل معضــلات نظریــه ســهروردی می گویــد اولا افــراد مــادی و مثــل عقلانـی آنهـا، بـرخلاف نظـر سـهروردی ، دارای یـک نـوع و ذات مشـترک و واحـد هسـتند و ثانیا اختلاف آثار این مثـل در واقـع بـر اسـاس اصـالت وجـود و مراتـب تشـکیکی آن اخـتلاف در حقیقت وجـود اسـت کـه ایـن اخـتلاف در واقـع بـه اخـتلاف اربـاب ایـن انـواع در حقیقـت وجــود برمی گــردد (همــو، ١٣٦٠، ص١٦٢) و از همــین روســت کــه ملاصــدرا میــان اربــاب انــواع نیـز بـه نـوعی اخـتلاف تشـکیکی قائـل می شـود و بـالاترین مثـال را همـان مثـال انسـانیت می داند که واجد تمام کمالات وجودی مثال هـای دیگـر اسـت .