چکیده:
کاربردهای مجازی یکی از کارکردهای رایج زبان است. شناخت این کاربردها، از کلیدهای فهم متون مقدس می باشد. در فهم قرآن، شناخت این گونه کاربردها از اهمیت بسیاری برخوردار است و بدون تشخیص آنها برداشت های ناصوابی از آیات قرآن حاصل می شود. سلفیان با تاکید بر فهم ظاهرگرایانه، وجود مجاز در قرآن را انکار کرده اند. در این مقاله ضمن نقل آرا و سخنان آنان در این زمینه، به نقد و بررسی دیدگاه آنان می پردازیم و نشان می دهیم که پارادایم «حقیقت و مجاز»، قرن ها الگوی رایج و غالب در فهم قرآن بوده است و پارادایم های پیشنهادی آنان ـ نظیر «مشترک معنوی» و «اسلوب»ـ هیچ گاه چنان نبوده است و نمی تواند جانشین مناسبی برای آن الگوی مسلط باشد. علاوه بر این، ادعاهای آنان با حقایق تاریخی سازگار نیست و خود نیز در این گونه دعاوی به تناقض گویی دچار شده اند.
خلاصه ماشینی:
"47 به نظر ابنتیمیه لفظی که در دو معنا یا بیشتر استعمال میشود، از سه حالت بیرون نیست: یا در یکی حقیقت و در بقیه مجاز است، یا در همة آنها حقیقت است به نحو اشتراک لفظی، یا حقیقت است در قدر مشترک میان آنها که در این صورت از اسماء متواطی (مشترک معنوی) است.
باید دید که این ادعا بهرهای از درستی دارد یا نه؟ ابنتیمیه در نوشتههای خود چند بار کاربرد مجاز را به جهم بن صفوان(م128) نسبت داده است، ازجمله در این عبارات: «جهم میگوید که خدای تعالی سخن نمیگوید یا اینکه او به شیوة مجاز سخن میگوید، ولی معتزله میگویند که او به حقیقت سخن میگوید».
74 ولی میتوان پاسخ داد که قول به حقیقت و مجاز میان علمای ادب و بلاغت و اصول مشهور بوده است و این دانشمندان در طول قرنها تلاش کردهاند تا تعریف و تحدیدشان از حقیقت و مجاز هرچه دقیقتر ارائه شود و سیرة آموزشی ادبیات عرب نیز بر همین شیوه قرار گرفته است.
با فرض اینکه این سه پارادایم، سه الگوی متفاوت و متباین باشند و یکی قابل برگشت و عبارت اخرای دیگری (مثلا بازگشت اسلوب به مجاز) نباشد و اختلاف بر سر آنها نزاع واقعی و غیرلفظی باشد ـ چنانکه ابنتیمیه مدعی است ـ میگوییم آنچه از ابتدا تاکنون در طول قرنها به عنوان پارادایم مسلط و غالب در جریان بوده و جمهور علمای اسلامی بر آن مشی کردهاند، پارادایم حقیقت و مجاز است و آنان در طول این قرنها هرچه بیشتر کوشیدهاند که تعریف و تقسیم خود را دقیقتر ارائه دهند."