چکیده:
زبان دستگاهی از نشانهها است که به کار اندیشیدن، ارتباط و
شناخت میآید و عنصر بنیادین حیات انسانی است. زبان مفهومی
تکساحتی نیست و افزون بر دو کنش فردی و اجتماعی، سویهها و
شیوههای گوناگون دارد. زبان در سه سطح مکالمه، زبان علم و زبان هنر یا
ادبیات، بنیاد فرهنگ مکتوب هر جامعه را میسازد. یکی از مباحث مطرح
در هر زبان، مقوله «زبان معیار» است. زبان معیار یا هنجار و قاعده، زبان متون
درسی و دانشگاهی، رسانهها، نخبگان و ارباب فرهنگ است. این زبان
ویژگیهایی دارد که در هر عصر و هر نسل متفاوت میشوند. فارسی معیار
امروز مختصاتی یکسره متفاوت با دورانهای تاریخی خود یافته است و در
بهترین و درخشانترین وضع خود قرار دارد. بررسی تعریف، نشانهها و
بنیادهای فارسی معیار، نظریههای زبانشناختی و ادبی درباره زبان و نیز
نگاهی به کارکردها و لایههای مختلف زبانی، موضوع این نوشتار است. زبان
معیار باید پاس داشته شود، با این حال هرگز نباید اهمیت و لزوم
سبکآفرینی نویسندگان از یاد برود.
خلاصه ماشینی:
"زبان معیار نیز به این امر توجه لازم دارد که زبان باید کنش ارتباطی خود را در سطح همواره حداکثری به کار گیرد تا تأثیر و تأثر بیشتری رخ دهد.
3 زبان فارسی معیار امروز، زبان مجموعه تحصیلکردگان، دانشآموختگان، ارباب فرهنگ، رسانههای گروهی و نیز زبانی است که متون درسی و دانشگاهی به آن نوشته میشوند.
فارسی معیار امروز نیز ویژگیهایی دارد که آن را از دیگر هنجارهای زبانی در دورانهای گوناگون زبان فارسی متمایز میکند.
اگر روزگاریاین زبان به گفته ابوریحان بیرونی، زبان «افسانه و نقل» محسوب میشده و به کار علم و دانش نمیآمده،4 امروز دیگر چنین نیست و اندک اندک به زبانی درخور اعتنا بدل شده است.
1. سادهگرایی تفاوت بنیادین فارسی معیار امروز با دیگر سطوح زبانی در دورانهای تاریخی زبان ما، تمایل و گرایش همهجانبه آن به سادگی است.
اما هرگاه عناصر زبان بهگونهای به کار روند که شیوه بیان و خود زبان نیز مهم باشد و جلب توجه کند، فرایند برجستهسازی شکل گرفته است.
این نیز خود گونهای پرسمان جدی فراروی ارباب اندیشه است که آیا متون دینی همواره باید به زبان فوق معیار، زبانی فراتر رفته از هنجارهای زبان معیار، نوشته شوند یا میتوان و باید آنها را نیز به زبان معیار نوشت.
زبان اکثریت در این گونه موارد زبان کار یا تحصیل و زندگی رسمیاست، اما زبان خود گروه ابزار ارتباط با خانواده و فرهنگ خصوصی و فردی است.
زبان شهری: این مرتبت زبانی در برابر زبان روستایی به کار میرود و در هر جامعه شکل خود را دارد."