چکیده:
دیوان خاقانی از این ویژگی برخوردار است که مضامین دینی را در آیینهی خود مینمایاند.شکوه وصلابت اشعار خاقانی و عناصر تشکیلدهندهی آن که در بسیاری از موارد از باورهای دینی سرچشمه میگیرد.دریایی مواج را در ذهن خواننده تداعی میکند که امواج نیرومند آن،کاربرد هنرمندانهی آن باورهاست.ماجرای زندگی حضرت موسی(ع)یکی از آن مضامین دینی است که در جای جای دیوان خاقانی ظهور و تجلی یافته است.موضوعاتی چون تولد موسی(ع)،پرورش وی در درگاه فرعون، برگزیده شدن به پیامبری،فراخواندن فرعون به حق و مبارزه بر ضد وی و خلاصه تمامی مطالبی که در قرآن کریم،تفاسیر و قصص در مورد حضرت موسی نقل شده است،دستمایهی شعر خاقانی میشود؛ بطوری که گاهی در یک بیت از چند تلمیح برای ارائهی تصویر هنری پرداخته شده در ذهن خود استفادهمیکند.از آنجا که خاقانی شاعری آفرینشگر و نوآور است و بر سخن و سخنوری تسلطی شگرف دارد،مضامین مذکور را چنان در اشعار خود در هم میتند و به کار میبرد و بعد زیباشناسی سخنانش چنان ژرفایی مییابد که میتوان گفت در میان شاعران پارسیگوی بیمانند است و همین ویژگیها مزیت خاقانی بر دیگر شاعرانی است که به این موضوعات پرداختهاند.
در این مقاله نمونههایی از موضوعات گوناگونی که به زندگی حضرت موسی(ع)مربوط است و در اشعار خاقانی به کار رفته،از منظر زیباییشناسی و ابعاد مختلف آن بحث و تحلیل شده است و سعی شده معیارهای زیباییهای شعر خاقانی و لایههای پنهان آن در موضوع فوق روشن شود.
خلاصه ماشینی:
"در دیوان خاقانی 922 بار به داستان زندگی حضرت موسی و حکایات مختلف آن اشاره شده است و شاعر این
توجه به این نکته لازم است که شاعر در یک بیت به چند مورد از حکایتهای زندگی موسی(ع)اشاره میکند؛به این دلیل
مناسبت اشاره به حکایت موسی(ع)در مدین که در مصرع دوم آمده است،این ترکیب را ذکر کرده است.
مصرع دوم با اشاره به دورهی شبانی حضرت موسی(ع)،لفظ عصا را با دو کاربرد ذکر کرده است.
نکتهی قابل توجه این است که آیهی دوم به تجلی خداوند بر کوه طور اشاره دارد و این آیه به روزگاری مربوط
نکتهی قابل توجه این است که موسی(ع)برای هدایت و رسیدن به حقیقت چنانکه در تفسیر قرآن آمده است،
خاقانی در این بیت به موارد زیر از زندگی حضرت موسی اشاره دارد:1.
در آیهی 23 سورهی قصص دربارهی این معجرهی موسی(ع)آمده است:«دست خود را به گریبانت ببر تا سپید
شاعر در بیت فوق با تشبیه جمع،شعر خود را به نار کلیم و چشمهی خضر مانند کرده است.
در آیهی 06 سورهی بقره این موضوع چنین آمده است:«و اذا ستسقی موسی لقومه فقلنا بعصاک الحجر
بیت مضمون صوفیانه دارد و شاعر گریز خود از ظواهر دنیوی و اثر آن کار را با توجه به داستان عصای موسی(ع)و
نیل در مصرع دوم نیز استعارهی مصرح از علم و طبع شعر خاقانی است و ثعبان به
خاقانی در بیتی دیگر نیز به زیبایی از این مضمون بهره برده است:گردون یهودیانه به کتف کبود خویش آن زرد پاره بین که چه پیدا برافکند"