چکیده:
محمد عزت دروزه یکی از مفسران معاصر است که قرآن کریم را بر حسب ترتیب نزول، تفسیر کرده است. التفسیر الحدیث از
جمله تفاسیر اجتهادی ـ عقلانی به شمار میآید که مؤلف بر پایه منابع و مصادر و بیشتر با تکیه بر سیاق و توجه به نظم آیات و دقت
در نکات و دقایق نحوی و بیانی و به خصوص توجه به مقتضیات نزول و ... به تفسیر آیات پرداخته است. مفسر در یک نگاه کلی،
سورهها را به دو بخش کلی ـ مکی و مدنی ـ تقسیم میکند و پس از آن، براساس روش اجتهادی خود از روایات در تفسیر بهره
میگیرد. این تفسیر، نخستین تفسیری است که بر این سبک نگارش یافته است. این نوشتار به بررسی این تفسیر و تحلیل شیوه
تفسیری آن پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"تنها اثری که برای او یاد شده است، تفسیر او با عنوان بیان المعانی علی حسب ترتیب النزول است؛ وی کتاب را به دو بخش مکی و مدنی تقسیم کرده و هر قسم را در مجلداتی سامان داده است و در آغاز ضمن مقدمهای مفصل از مباحث مرتبط با قرآن از جمله نزول آن، سخن گفته و کوشیده است ضرورت تفسیری بر اساس نزول را روشن نماید (نکــ : حویش، عواد، 2/303، کحالة، 2/201).
البته در مقدمه چاپ دوم، سوره حج را هم بر این چهار سوره افزوده است، ضمن اینکه عدم پایبندی خود را به حفظ ترتیب در آن مصحف اعلام کرده است و همین معنا ـ عدم رعایت ترتیب ـ در مورد برخی از سورههای مدنی نیز مطرح شده و مفسر در ابتدای تفسیر هر سوره به دلائل این تغییرات ـ که مبتنی به روایات و شواهدی بوده ـ اشاره کرده است.
دیدگاه توقیفی اکثر عالمان متأخر(1) علوم قرآنی بر این باورند که جمع قرآن، در زمان حیات پیامبر اکرم(ص) هم به اشاره برخی آیات قرآن و هم بنا به دلائلی عقلی و هم بنا به شواهد نقلی امری تردیدناپذیر و بلکه حتمی و یقیینی است (خویی، 354؛ حکیم، 106؛ صغیر، 68).
به رغم اشاره به نقل روایات معتنابهی در تفاسیر مختلف ـ عمدتا تفاسیر اهل سنت ـ که به کیفیت و کمیت اعلان آیات موردنظر در حج اکبر ناظرند و به رغم اینکه خود او نیز ده روایت در این مورد نقل میکند ـ از جمله روایتی از بخاری ـ باز اینگونه روایات را به دلیل تصریح به گزینش علی(ع) از طرف پیامبر اکرم(ص)، بر ساخته شیعه میداند که در پی اثبات پیوند خاصی بین علی(ع) و پیامبر(ص) است!"