چکیده:
چندین قرن از واقعه عاشورا می گذرد؛ اما عاشورا و امام حسین (ع) به عنوان نمادهای هویت شیعه در متن زندگی مسلمانان و در باورهای پاک مردم جای دارد. محرم میراث عاشورا برای دوستداران و عاشقان اهل بیت و نقطه عطف انسانیت، آزادگی و مردانگی بوده و هر ساله میلیون ها انسان داغدار را برای عزاداری و ابراز احساسات گرد هم می آورد. کمرنگ شدن روزافزون نقش طبیعت و محیط طبیعی در مراسم سوگواری و هم چنین بی اطلاعاتی عزاداران از هویت و نماد این پدیده ها، این پژوهش را به سوی بررسی نمادهای سوگواری و ارتباط آنها با طبیعت در مناطق بوشهر و سیستان رهنمون ساخته است. این مطالعه با استفاده از متون ادبی، مقالات علمی، مطالعات میدانی و پرسش از محققان، مردم شناسان و افراد خبره در زمینه مذهبی، سعی دارد با استفاده از متغیرهای محیطی موثر در آیین سوگواری از قبیل آب و هوا، عارضه های طبیعی، پوشش منطقه، موقعیت منطقه و ... با استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی به بررسی درون مایه های جغرافیایی آیین های سوگواری در مناطق سیستان و بوشهر بپردازد. نتایج این پژوهش نشان می دهد ویژگی های خاص جغرافیایی و مکانی این دو منطقه منجر به پایداری در رفتارها و آیین های عاشورایی همراه با حفظ تمامیت سرزمینی و حراست از ارزش های مذهبی شده و این آمیختگی نیز سبب رشد ارزش های اسلامی و انسانی و هم چنین گسترش آن در پهنه های عقیدتی مجاور شده است.
خلاصه ماشینی:
"همین بس که منشاء نمایش به عنوان یکی از هنرهای هفتگانه را مراسم مذهبی و اجتماعی میدانند و حال آنکه عاشورا نیز به عنوان یک تراژدی غمانگیز در کشور پهناور ایران با درونمایههای محیطی و جغرافیایی سبب شده که متناسب با خلقیات، روحیات و باورهای هر منطقه،آداب و رسوم مختلفی ظهور کند.
آیینهای سوگواری نیز از این قاعده مستثنی نیستند و به تناسب قومیت،آداب و رسوم،باورها و ارزشهای هر منطقه با منطقه دیگر کاملا متمایز است و مناسک ایام محرم به عنوان نمونه متعالی مراسم فرهنگی-مذهبی مسلمانان شیعی،هر ساله در قالب جریانی مردمی(قادری و همکاران،1388:77)به تناسب فرهنگ،در هر دیار به شکل ویژهای برگزار میشود.
گفتنی است آثاری چون سنگستان(ریشهری،1382)اهل ماتم،آواها و آیینها در بوشهر(شریفیان،1383)و اولین قیام مردان برای خونخواهی حضرت امام حسین(ع) (دوانی،1384)و سور و سوگ در سیستان(گلستانه،1388)از جمله آثاری است که هر کدام به نوعی بر عاشورا و آداب سوگواری مرسوم در مناطق یاد شده شرحی نگاشتهاند.
بنا به گفتۀ یاراحمدی،نویسنده اثر نمایش در بوشهر از آغاز تا امروز سازهای سنج و دمام که ریشه در موسیقی محلی آفریقا دارند اولین بار از آفریقا به این منطقه آورده شده و در آغاز توسط خود آنها نواخته میشده است تا اینکه در بوشهر به تدریج شکل خاص و مقدسی به خود گرفته و سرانجام مورد قبول عامه مردم قرار گرفته است(یاراحمدی،1384:33).
علی رغم اینکه به گفتۀ محققین و دستاندرکاران این مراسم در زابل،اکثر مراسم این منطقه برگرفته از مناطق دیگر است و هرچند همانند استان بوشهر این مراسم از تنوع زیادی برخوردار نیست،با این حال تعدادی از مراسم سیستان که به عنوان آیینهای عاشورایی خاص این منطقه شناخته میشوند به صورت مختصر در ادامه آورده شده است."