خلاصة:
ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ ﻧﻬﺎد ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﺸﺮ و رﻛﻦ ﺑﻨﻴﺎدﻳﻦ دوﻟﺖ، دارای دو ﭘﺎﻳﻪ ﻛﻠﻲ اﺳﺖ ﻛﻪاوﻟﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺷﻜﻞ ﻳﺎ ﺻﻮرت آن و دوﻣﻲ ﻧﺸﺎﻧﮕﺮ ﺣﻘﻴﻘﺖ و ﻣﺤﺘﻮای آن اﺳﺖ. ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ دو رﻛـﻦاز ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎﻳﻲ ﭼﻨﺪ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺷﺪهاﻧﺪ. ﺷﻨﺎﺧﺖ اﻳﻦ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎی ﺻﻮری و ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﻣـﺎ را ﺑـﻪﻣﺎﻫﻴﺖ و ﭼﻴﺴﺘﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ از ﻣﻨﻈﺮ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪان، آﮔﺎه ﺳـﺎﺧﺘﻪ و ﺑـﺎ ﻧﻤـﺎﻳﺶ ﻣﺰاﻳـﺎ و ﻣﺤﺎﺳـﻦ ﻳـﺎﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎی ﻫﺮ ﻧﻈﺮﻳﺔ ﺣﻜﻮﻣﺘﻲ، ارﺗﺒﺎط آن را ﺑﺎ رﻓﺘﺎر و ﻛﻨﺶ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻋﻤﻠﻲ، ﻣﺒﺮﻫﻦ ﺳﺎزد.ﻋﺎﻟﻢ ﺑﺰرگ؛ ﺷﻬﻴﺪ راﺑﻊ ﺳﻴﺪﻣﺤﻤﺪﺑﺎﻗﺮ ﺻﺪر در ﭼﺎرﭼﻮب ﮔﻔﺘﻤﺎن ﻓﻠﺴﻔﻲ ـ ﻛﻼﻣﻲ و ﻧﮕﺮش ﻓﻘﻬﻲ ـاﺻﻮﻟﻲ ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪورزی درﺑﺎره ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در دوران ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ )ﻋﺞ(، ﻣﺒﺎدرت ورزﻳـﺪهاﺳﺖ و ﺗﻼش داﺷﺘﻪ ﺗﺎ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻔﻬﻮم »ﺧﻼﻓﺔاﻟﻠﻬﻲ« اﻧﺴﺎن در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ، ﻧﻈﺮﻳﻪای ﻣﺘﻤﺎﻳﺰ و ﺣﺎﺋﺰاﻫﻤﻴﺖ را اراﺋﻪ ﻛﻨﺪ. ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﺳﻌﻲ ﺑﺮ آن اﺳﺖ ﺗﺎ از رﻫﮕﺬر ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﺆﻟﻔﻪﻫﺎیﺻﻮری و ﻣﺤﺘﻮاﻳﻲ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در دوران ﻏﻴﺒﺖ، ﺑﻪ ﺷـﻨﺎﺧﺖ و ﺗﺒﻴـﻴﻦ دﻗﻴـﻖﺗـﺮی از ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻬﻴﺪﺻﺪر در ﺑﺎب ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ ﺑﺮﺳﻴﻢ.
ملخص الجهاز:
" از ﺳﻮی دﻳﮕﺮ، از ﻧﻈﺮﻳﺎت ﻋﻤﺪه او در ﻣﻮرد ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ اﻧﺴﺎن، اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ اﻳﺸﺎن ﺑﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺮدﻣﻲ ﻳﺎ ﻧﻈﺎم ﻣﺮدمﺳـﺎﻻر ﺑـﺎ ﻧﻈـﺎرت ﻣﺮﺟـﻊ ﻣﻨﺘﺨـﺐ ﻣـﺮدم ـ ﻣﮕـﺮ در ﺳﺎل ﻫﻔﺪﻫﻢ / ﺷﻤﺎرة دوم/ ﭘﻴﺎﭘﻲ46 ﻣﻮاردی ﻛﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻳﻚ ﻣﺮﺟﻊ، دارای ﺷﺮاﻳﻂ ﻧﻈﺎرت وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ـ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ اﺳـﺖ و ﺑﻪوﻳﮋه در ﭼﻨﺪﺟﺎ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺮﺟﻊ از ﺳﻮی اﻣﺖ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﺪ.
ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ، آﻧﭽﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻤﻨﺪ در ﻣﻮرد ﺣﻜﻮﻣﺖ در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ اﻣﺎم ﻋﺼﺮ)ﻋﺞ( ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ، ﺗﺮﻛﻴﺒﻲ از دو ﺧﻂ اﻗﺘﺪاری و ﺳﻴﺎﺳﻲ، اداره ﻛﻠﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻜﻮﻣﺖ اﺳﻼﻣﻲ در اﻧﺪﻳﺸﺔ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﻬﻴﺪﺻﺪر / ﻣﺤﻤﺪﺣﺴﻴﻦ ﺟﻤﺸﻴﺪی و ﻣﺴﻌﻮد درودی را ﺑﺮﻋﻬﺪه ﮔﻴﺮد؛ ﺧﻂ ﺧﻼﻓﺖ اﻧﺴﺎن ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ اﻳﺠﺎد »ﺣﻜﻮﻣﺖ ﺷﻮراﻳﻲ«، ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻣﺮدم، ﻣﺮﺟﻊ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را »اﻧﺘﺨﺎب« ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ.
وی در ﺑﺮرﺳﻲ اﻳﻦ ﺳﻴﺮ، اﺳﺘﺪﻻل ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ در زﻣﺎن ﺣﻀﻮر ﻓﺮد ﻣﻌﺼﻮم، وﻻﻳﺖ و ﺧﻼﻓﺖ اﻟﻬﻲ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ 101 در دﺳﺖ ﺷﺨﺺ ﻣﻌﺼﻮم اﺳﺖ؛ اﻣﺎ در زﻣﺎن ﻏﻴﺒﺖ، ﺧﻂ ﺧﻼﻓﺖ ﺑﻪ اﻣﺖ ﺑﺎزﻣﻲﮔﺮدد و ﻣﺴﺆوﻟﻴﺖ رﻫﺒﺮی ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻣﺖ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﻛﻪ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ اﺣﻜﺎم اﻟﻬﻲ ﺑﺎﺷﺪ ﺑﻪدﺳﺖ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺳﭙﺮده ﻣﻲﺷﻮد و ﻣﺮدم ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﻖ ﺧﻼﻓﺖ ﺧﻮد و ﺷﻮرا در ﺗﺤﻘﻖ ﺧﻼﻓﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺧﻮد؛ ﻳﻌﻨﻲ اﻳﺠﺎد دوﻟﺖ و ﺗﺸﻜﻴﻞ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﻲﻛﻮﺷﻨﺪ و ﻣﺮﺟﻊ، ﻧﻘﺶ ﮔﻮاه و ﻧﺎﻇﺮ را ﭘﻴﺪا ﻣﻲﻛﻨﺪ؛ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ ﺟﺰﺋﻲ از اﻣﺖ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ."