خلاصة:
ورزش باستانی زورخانه به عنوان ورزش ملی و تاریخی ایران و به عنوان یک جریان فرهنگی از زمان رسمیت یافتن تشیع، در ایران جایگاه ویژه ای در تاثیرپذیری از آموزه های تشیع و تاثیرگذاری بر ترویج آن داشته است. این ورزش با در هم تنیدن و مزین کردن حرکات ورزشی با آداب و سجایای اخلاقی، آموزه های شیعی و پرورش قوای بدنی، در طول دوره ای بیش از پانصدساله، در تاریخ ایران به عنوان مهم ترین ورزش از لحاظ هماهنگی با آموزه ها و آداب و رسوم شیعی شناخته می شود. صرف نظر از پیوستگی پیشینه این ورزش با مبارزات ضد ستم حاکمان درتاریخ ایران، با رواج مذهب تشیع در ایران، ورزش باستانی زورخانه، هم به دلیل نمادها و نشانه هایش و هم به سبب حرکات فیزیکی و ورزشی آن و هم به واسطه آیین و مراسم خاص خود، به وسیله ای برای ترویج تشیع درایران تبدیل شد. اهمیت این جایگاه و تاثیرگذاری آن به مرور زمان و به ویژه در دوره ای که تلاش گسترده ای برای نابودی فرهنگ دینی جامعه ایران صورت پذیرفت، مشهودتر است. نظر به اهمیت موضوع، این مقاله با هدف بررسی جایگاه و تاثیر ورزش باستانی زورخانه در ترویج تشیع و به روش «مطالعه کتابخانه ای» تدوین شده است. سوال اساسی پژوهش این است که «ورزش باستانی زورخانه چگونه در ترویج تشیع تاثیر گذاشته است؟» برای پاسخ گویی به سوال مزبور، این فرضیه به آزمون گذاشته شده است که «ورزش باستانی زورخانه با تاثیرپذیری از رسمیت تشیع، با استفاده از نمادها و نشانه ها و آیین و مراسم و حرکات فیزیکی خاص خود، موجب حفظ و ترویج تشیع در لایه های گوناگونی از جامعه شده است.» یافته های پژوهش ضمن تایید فرضیه مزبور، گوشه های دیگری از ارتباط این ورزش را با سنن ایرانی و اسلامی روشن نموده است.
ملخص الجهاز:
"(اشپولر، 1369، ج2، ص398) اما به دلیل آنکه ورزش باستانی زورخانه، هم به لحاظ اعمال و عملیات ورزشی و هم از نظر بنا و ساختمان محل ورزش و هم به دلیل وجود صفات و ویژگیهای اخلاقی و انسانی ورزشکاران آن، ترکیب جامعی از ورزشهای رایج در دورة باستان و نیز ایران دوره اسلامی است، میتوان گفت: «اگر از بعد فرهنگی ـ اجتماعی به این ورزش بنگریم، رنگ باستانی دارد، ولی اگر به عملیات و پیدایش آن توجه کنیم، بیشک مربوط به بعد از اسلام است.
(تهرانچی، 1364، ص31) بدین روی و بهتدریج، اندیشة مبارزه با ظلم و تبعیض که از زمان حکومت قومگرایانة بنیامیه شدت و سپس در قالب گروههای فتوت تجلی یافته بود، تا آغاز دورة صفوی ـ که مذهب تشیع در ایران رسمیت یافت ـ علاوه بر تأثیرگذاری در عرصههای سیاسی ـ اجتماعی، به سمت فعالیتهای ورزشی نیز کشیده شد و در این راه، ورزش باستانی زورخانه انسجام یافت و به مرور، شکل امروزین آن متولد گردید.
اگرچه به دلیل تشابه برخی علایم و نشانهها و سنتها و آیین رایج در این ورزش و نیز به علت ارتباطی که بین برخی وسایل این ورزش با امور نظامی، عیاری و مانند آن دیده میشود، تلاش شده تاریخی باستانی و در ادامه، صوفیانه برای آن ایجاد شود؛ اما آنچه در این بررسی تاریخی مهم است، اینکه تمام این فرضیات با رسمیت مذهب تشیع از زمان صفویه تا به امروز در ایران، ناکارآمد شد."