خلاصة:
پیشرفت یک رشته علمی به ظرفیت آن رشته در دسترسی به نظریه ها و مفاهیمی بستگی دارد که به کمک آن بتوان به شناختی از جهان خارج نائل گردید؛ از این رو تعریف نظریه در هر رشته علمی از اهمیت اساسی برخوردار است. نکته قابل تامل در مورد رشته روابط بین الملل، سیطره نظری غرب بر نظریات حاکم در این حوزه است. بر این اساس، توجه به این نکته که چهارچوب و شاکله و مصادیق یک نظریه، برخاسته از کدام فرهنگ و شرایط و خاستگاه باشد، ارزش فراوانی در محاسبه کارآمدی، ارزش و قابلیت انطباق آن با شرایط متفاوت را دارد. در این راستا، مقاله حاضر تلاش نموده تا با رویکردی تحلیلی تفسیری و با بهره گیری از سوالات هشت گانه موجود در حوزه نظری روابط بین الملل، به عنوان جامع ترین معیار برای تفکیک اغلب نظریه های روابط بین الملل، دیدگاه اسلام را در مورد ویژگی های نظری مطرح شده در روابط بین الملل، مورد بررسی و شناسایی قرار دهد. بررسی های صورت گرفته در پژوهش پیش
رو حاکی از آن است که اسلام با پاسخ گویی جامع و روشن و دور از ابهام به سوالات مزبور، این فرضیه اندیشمندان فلسفی سیاسی غرب را که سایر قرائت ها و فرهنگ های موجود به طور عام و فرهنگ اسلامی به گونه ای خاص، قادر به ارائه نظریه ای بدیل در عرصه روابط بین الملل نیستند مورد بازبینی و ابطال خویش قرار داده است.
ملخص الجهاز:
بررسیهای صورتگرفته در پژوهش پیشِ رو حاکی از آن است که اسلام با پاسخگویی جامع و روشن و دور از ابهام به سؤالات مزبور، این فرضیۀ اندیشمندان فلسفی ـ سیاسی غرب را ـ که سایر قرائتها و فرهنگهای موجود بهطور عام و فرهنگ اسلامی به گونهای خاص، قادر به ارائۀ نظریهای بدیل در عرصۀ روابط بینالملل نیستند ـ مورد بازبینی و ابطال خویش قرار داده است .
4ـ7ـ اصول اخلاقی چه رابطهای با نظریهها دارند؟ مفهوم اخلاق در روابط بینالملل و جایگاه آن در مناسبات میان دولتها، همواره محل مباحثه و مناقشه جدی میان اندیشمندان سیاسی و نظریهپردازان روابط بینالملل بوده است (خانی، 1389: ص6)، اما علیرغم تأکید تصمیمگیرندگان عرصۀ سیاست خارجی بر منافع ملی بهعنوان مبنای تصمیمگیریها و سیاستها، اغلب تصمیمگیرندگان، مباحث اخلاقی را نیز بهعنوان رکنی مهم در شکلدهی به اهداف سیاست خارجی مدنظر داشتهاند (دهشیار، 1388: ص152).
در نگرش متون اسلامی به روابط بینالملل، این پدیده تحتتأثیر مهمترین کارگزار خود، یعنی انسان است و با عنایت به اینکه سیاست و قدرت در اختیار کدام انسان یا انسانها باشد، صحنۀ نظام بینالملل میتواند دستخوش ثبات و آرامش یا منازعه و جنگ گردد.
بنابراین جایگاه اخلاق در نظریۀ روابط بینالملل اسلامی بسیار حائز اهمیت بوده و ویژگیهای آن را خدامحوری و آخرتگرایی تشکیل میدهند؛ چراکه گرایش به اخلاقیات سبب خواهد شد شخص سیاستمدار با اعتقاد به توحید و معاد، اصول اخلاقی را وجه رفتار سیاسی خویش قرار دهد.
لذا چون مهمترین هدف اسلام گسترش صلح و عدالت و تشکیل امت واحد جهانی است، سازمانهای بینالمللی نیز بهعنوان مهملی که فراهمآورندۀ این اصول هستند، در نگرش اسلامی مورد توجه قرار خواهند گرفت.