خلاصة:
هدف پژوهش حاضر بیان چگونگی و تقسیم بندی مبحث «تشبیه» در کتب قدیم و جدید بدیع و بیان از ابتدای پیدایش آن در ادبیات فارسی تا دوره معاصر است. بعبارت دیگر تشبیه، ابتدا دارای چه انواعی بوده و از چه لحاظ تقسیم بندی میشده و این تقسیم بندی در دوره معاصر چگونه انجام شده است. بدین ترتیب این مقاله بر آنست تا با بررسی و استناد به چند کتاب مهم بیان و بدیع، با استفاده از روش ترسیم نمودار به تحقیق در این امر بپردازد. نتیجه این تحقیق نشان میدهد مبحث تشبیه در ابتدا انواع کمتری داشته و به مرور زمان به سبب مطالعه و تحقیق محققان ادبی و مشاهده ویژگیهای قابل توجه، زیر شاخه های آن گستردهتر شده، ضمنا با ذوق و ابتکار پژوهشگران این فن، اعتبار و وجه تقسیم بندی آن نیز دقیقتر، و در نتیجه انواع آن بیشتر مورد بحث قرارگرفته است.
ملخص الجهاز:
در این مقاله به چگونگی تقسیم بنـدیهای تشـبیه و انواع آنها در کتابهای ترجمان البلاغة محمد بن عمر رادویانی (قرن پنجم )، حدائق السحر اثـر رشیدالدین وطواط (قرن ششم )، معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی اثـر شـمس الـدین فخـری اصفهانی (قرن هشتم )، دررالادب اثر عبدالحسین ناشـر(قـرن سـیزدهم و چهـاردهم )، فنـون بلاغـت و صـناعات ادبـی اثـر جـلال الـدین همـایی (معاصـر)، آیـین سـخن اثـر ذبـیح الله صفا(معاصر)، زیبا شناسی سخن پارسی اثر جلال الدین کزازی (معاصـر)، بیـان و معـانی اثـر شمیسا (معاصر)، معانی و بیان اثر علوی مقدم و اشرف زاده (معاصر) در بخشـهای جداگانـه اشاره شده است .
٦. آیین سخن اثر ذبیح الله صفا ششمین منبع مورد استفاده ما میباشد که بعد از تعریف تشبیه و توضیح ادات تشبیه ، تشبیه را به اعتبار ادات تشبیه به مؤکد یا کنایت و مرسـل یـا صریح تقسیم میکند سپس تشبیه را به اعتبار طرفین آن به عقلی و حسی و مفرد و مرکـب و به اعتبار تعدد طرفین به ملفوف ، مفـروض ، تسـویه ، جمـع ، مشـروط ، معکـوس ، مضـمر و تفضیل بخش بندی میکند و مینویسد که چهار نوع اولی را علمای بیان آورده و چهـار نـوع آخری را ادبای فارسی زبان ذکر کرده اند و در نهایت تشبیه را به اعتبار وجه شبه به دو نـوع مفصل و مجمل تقسیم کرده و وجه شبه مرکب را تمثیل میخواند.