خلاصة:
عشق در عرفان شرقی سرچشمه همه کائنات است و معشوق هسته ادبیات غنایی و عاشقانه هر ملتی است. با کاوش در ادبیات غنایی ایران و به ویژه قالب غزل، این نقیصه به چشم میخورد که گویا معشوقه تمامی شاعران، یک نفر بوده و جالبتر اینکه سیمای معشوق شعر زنان نیز به طبع و تقلید از مردان، میراثدار تمامی آن ویژگیها میباشد. تشبیهات کلیشه ای و تکراری در وصف سیمای معشوق، از شاعران، نقاشانی ساخته که با تقلید و کپی برداری از دست هم در ترسیم سیمای معشوقگان خود بر بوم نقاشی، نهایتا همگی یک زن را به تصویر کشیده بودند.
در دورة معاصر اولین جهشهای حرکتی در خلق سیمای معشوق معاصر در شعر فارسی شکل گرفت. این پژوهش بر آنست تا نشان دهد زنان شاعر معاصر در مقایسه با شاعران زن پیشین، تا چه میزان در خلق تصاویر بدیع از سیمای معشوقه، موفق بوده اند.
ملخص الجهاز:
جریان شعر امـروز از رگهـای پیشـانی تـو سرچشـمه (مردن به زبان مادری ، چمنکار:٦٤) میگیرد چشم : به صراحت میتوان گفت که گسترده تـرین دامنـة تشـبیهاتی در وصـف شـمایل معشوق در شعر زنان را چشم و مشبه به های آن دارند و این تشـبیهات از جملـة بـدیعترین تشبیهاتی هستند که در آثار شاعران زن با آنها مواجهیم که از جملة مهمتـرین آنهـا مـوارد زیرند: تشبیه چشم به آب و مظاهر آن از جمله اقیانوس ، دریا، ساحل ، چشمه ، آبگیر، برکـه ، بندرگاه ، تشبیه چشم به آسمان و رنگین کمان و نیران از جملـه خورشـید، آفتـاب ، سـتاره ، آینه ، تیله ، چراغ ، فانوس ، لامپ ، آتش ، شعله ، تشبیه چشم بـه کوهسـتان و بهشـت و بـاغ و چمنزار و تاکستان ، از میان گلها بیشتر به نـرگس از جملـه نـرگس شـهلا و نـرگس عبهـر، شقایق ، به سنگهای قیمتی از جمله گوهر شبچراغ ، مروارید سیاه ، عقیق ، یشم ، زمرد، گـوهر، الماس ، کهربا، به مقدسات از جمله خدای متعال ، کتاب مقدس ، کعبه ، قبله ، دارالشفا، حـرم ، ضریح ، مسجد، آیه ، معجزه ، تشبیه چشم به جانوران از جمله آهو، گرگ و پرندگانی همچون سیمرغ و عقاب و کلاغ و پرستو و ابابیل که شاید وجه شبه این سه مورد آخر در رنگ چشم معشوق باشد که در اینجـا سـعی میشـود بعنـوان شـاهد بـه تعـدادی از برجسـته تـرین آن تشبیهات اشاره شود : ابتدا شاهد کلیشه ای ترین تشبیه چشم که همان نـرگس اسـت آورده میشود و پس از آن مقایسة نحوة تحول مشبه به های چشم با یکدیگر، خالی از لطف نیست : نرگس رعنای تو بربود از من جان و دل - در جهان یکتا شدم تا دیدم آن زلف دو تا.