خلاصة:
نامشناسی (Onomastics)، دانش مطالعة نامهاست از هر نوع و در هر دورة تاریخی که باشند. هدف این دانش، اسامی خاص و در واقع هرچیزی است که نامی بر آن تعلق گیرد. موضوع این دانش میتواند حوزههای گوناگون با اهداف گستردة پژوهشی باشد. هدف از نگارش این مقاله تبیین جنبههای گوناگون نامشناسی و بیان دانشهای مرتبط با آن و همچنین توضیح ضرورت پرداختن به این دانش است. نشاندادن پیشینة توجه به این موضوع بهصورت مستقیم و غیرمستقیم و روشنساختن جایگاه این دانش در مطالعات علمی ایران، هدف دیگر نگارش این مقاله است. ازآنجاکه شیوة نامگذاری با جغرافیا، زبان، دین و زمان تغییر میکند، بررسی روند این تغییرات در زمانها و مکانهای گوناگون میتواند در مسائل مختلف کارگشا باشد. درحقیقت آنچه سبب اهمیت «اسامی خاص» میشود، کارکردهای فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، تاریخی، زبانشناسی، سندشناسی، باستانشناسی و شاخههای بسیار دیگر است که میتواند نتایج مهم و کاربردی ازجمله روشنشدن علت تغییر نامهای افراد و اماکن در دورههای تاریخی مختلف و همچنین میزان نفوذ زبانهای گوناگون در جغرافیایی خاص و بسیاری نتایج دیگر را بهدستدهد. همچنین نامشناسی در ایران نیازمند پژوهشهای بیشتر در شاخههای گوناگون است؛ چراکه بیشتر تحقیقات نامشناسی انجامشده دربارۀ اسامی ایران اسلامی به دورة معاصر اختصاص دارد و به پیش از این دوره، کمتر توجه شده است.
Onomastics (or onomatology) refers to the study of proper names of any kind including the names of people (anthroponyms) and places (toponyms). The purpose of this article is to explain different aspects of onomastics and its related knowledge, as well as its necessity and importance. Scrutinizing onomastics research background and the status of this knowledge in scientific studies of Iran is the other purpose of this article. Since names change with geography, language, religion, and time, studying the process of these changes at different historical periods and geographical areas can answer many questions. In fact, the importance of Onomastics is its secondary functions, such as cultural, social, political, and historical ones, which can have important results. For instance, it can determine the reasons for the changes in the names of people and places in different historical periods as well as the extent of the influence of different languages in a particular geographical area. It is important to consider that onomastics in Iran requires further research in various branches; because most of the studies on names are devoted to the contemporary period and the names before this period have been given less attention.
ملخص الجهاز:
اما شورای بینالمللی علم نامشناسی )ICOS(١ تعریفی جامعتر از نامشناسی و حوزههای آن دارد، این شورا این علم را مطالعٔە اسامی افراد، اماکن و نامهای خاص از هر نوع دیگر میداند، اسامی را از نظر فرهنگی و سیاسی مهم میداند و بیان میکند که نامشناسی به بررسی و مطالعٔە تاریخؤە اسامی اشخاص و یا نامهای یافتشده از گروههای اجتماعی یا مناطق خاص میپردازد و برای پیبردن به الگوی توسعٔە جغرافیایی یا اجتماعی آنها استفاده میشود و دستگاههای زبانی را که برای تولید نام و پویا نگهداشتن آنها در بستر زبان یا زبانهای جامعٔە هدف بهکارمیروند، مطالعه میکند؛ الگوهای فعلی اسامی و فرآیند نامگذاری برای ایجاد محبوبیت و اشاعٔە اسامی یا انواع نامهای مشخص؛ بار معنایی اسامی؛ چگونگی امکان بهکاربردن نامهای مختلف برای ماهیت یکسان در یک فرهنگ مشترک؛ چگونگی تبدیل کلمات عادی و عبارات به اسم خاص و یا برعکس، چگونگی بهکاربردن اسامی خاص بهصورت استعاری یا تبدیل اسامی به ماهیتی که در اصل نداشتهاند؛ مشکلت عملی ناشی از این واقعیت که اسامی در سراسر مرزهای زبانی بهکارمیروند و ممکن است اسامی مختلف، بیانگر یک ماهیت مشترک باشند؛ نامگذاری افراد، اماکن و غیره و درنهایت مطالعٔە اینکه اسامی خاص بهطورکلی چه هستند و چه کارکردی دارند، همه از مباحث موردمطالعٔە نامشناسی هستند )Coates: icosweb.