خلاصة:
در این مقاله که به بررسی مفاهیم، اصطلاحات و استعارات مکتب ابنعربی اختصاص دارد؛ کوشش شده است تا با تکیه بر آثار شاه داعی شیرازی، یکی از تلفیقگرایان بزرگ ادب فارسی، به بازنگری و بررسی ساختارها و عناصر مکاتب عرفانی در آثار تلفیقگرایان قرن نهم هجری پرداخته شود. بررسیها نشان میدهد که شاه داعی در رسائل و اشعار خویش، به دو جریان صورتگرای عاشقانه و جریانهای معناگرای استدلالی-استعاری بعد از ابنعربی توجه بسیار نشان داده و در جهت همگام کردن آنها با هم تلاشی وافر کرده است. وی علاوه بر شروح وحدتِ وجودی خود بر آثار شبستری و حمویه و مولوی، به تبیین علمیِ افکار ابنعربی نیز پرداخته؛ همچنین با بیان اصطلاحات عرفان نظری، موضوع وحدت وجود را به طریقی استدلالی نیز اثبات کرده است. داعی در موارد زیادی از اشعار دیگران، جهت تبیین معانی خود استمداد طلبیده و استدلال و ذوق را بهگونهای تلفیق ساخته است.
In this article, which is dedicated to the study of concepts, terms and metaphors of Ibn Arabi's works; An attempt has been made to review and study the structures and elements of mystical schools in the works of the Integrators of the ninth century, relying on the works of Shah Daei Shirazi, one of the great integrators of Persian literature. Studies show that Shah Daei, in his treatises and poems, paid much attention to the two currents of romantic formalism and semantic-argumentative currents after Ibn Arabi and made great efforts to synchronize them together. In addition to explaining his existential unity on the works of Shabestari, Hamwiyah and Rumi, he has also given a scientific explanation of Ibn Arabi's thoughts; Also, by expressing the terms of theoretical mysticism, he has proved the issue of the unity of existence in an argumentative way. In many cases, he has used help from others to explain her meanings and has combined reasoning and literary taste.
ملخص الجهاز:
او از جهتی خود شاعر منظومه های صورتگرایانه است و به پیروی از خمسۀ نظامی ، مثنوی های شش گانه ای مشهور به ستۀ داعی سروده و از جهت دیگر به نگارش و سرایش رسائل و اشعار ادیبانۀ استدلالی و استعاری پرداخته ؛ چنان که شانزده رسالۀ او در این زمینه به چاپ رسیده است و از سوی دیگر بر کتب جریان های مختلف پیشین (قبل و بعد ِ از ابن عربی ) شرح نوشته و سعی در هماهنگ سازی آن ها داشته است ؛ همچنین شروح وی بر آثار مولانا (چهرٔە شاخص جریان معناگرای عاشقانۀ پیش از ابن عربی )، حمویه و ِ شبستری (چهره های شاخص جریان معناگرای استدلالی -استعاری )، همه با رویکردی وحدت وجودی و عاشقانه نوشته شده است .
۱. شرح نویسی استدلالی -استعاری شاه داعی علاوه بر شروح وحدت وجودی خود بر آثار شبستری و حمویه و مولوی ، در ِ رسائل شانزده گانه اش نیز به تبیین علمی افکار ابن عربی پرداخته است .
شاه داعی در شروح خود نیز، اشعاری را سروده که برخی از آن ها، گواهی بر عشق گرایی اوست ؛ مثلا وی در شرح یکی از رباعیات سعدالدین حمویه با استناد به بیتی از شیخ اوحدی (از چهره های جریان عشق گرای متأثر از ابن عربی ) و با اشاره به بیتی از خودش نوشته است : «و این مقام اقتضای آن کند که باز میان آید و به ارشاد و ولایت و کرامت مشهور گردد.