خلاصة:
کمال الدّین اسماعیل اصفهانی ملقّب به «خلّاق المعانی» از شاعران بزرگ قرن هفتم هجری است.وی در ردیفهای اشعار خود به هنجار گریزی و نوآوری، روی آورده است.دراین پژوهش که به روش تحلیلی توصیفی انجام گردیده، کوشش شده است هنجار گریزیها و نوآوریها در قصائد و قطعات مصرّع وسایر قطعات این شاعر بررسی و تحلیل گردد.
تحقیق انجام شده مویّد این مطلب است که ردیفهای فعلی بیشترین میزان را در بر میگیرد.وی هنجارشکنانه؛ زمان فعل ردیف را تغییر میدهد؛ دیگر بار ردیف را مثبت و منفی میکند.در برخی خود را به تکرار قافیه در مطلع مقیّد میکند یا به تفننی دیگر دست مییازد؛ بدین معنی که ردیف به تنهایی در برخی قطعات میآید و نیز برخی اشعار خود را به آوردن گونه ای از ردیفهای صدری ابتدایی مزیّن کرده؛ بر نغمۀ شعر میافزاید.هم معنی نبودن ردیفها از موارد دیگری است که در این پژوهش به آنها پرداخته میشود.
ملخص الجهاز:
در برخی خود را به تکرار قافیه در مطلع مقیّد میکند یا به تفننی دیگر دست مییازد؛ بدین معنی که ردیف به تنهایی در برخی قطعات میآید و نیز برخی اشعار خود را به آوردن گونه ای از ردیفهای صدری ابتدایی مزیّن کرده؛ بر نغمۀ شعر میافزاید.
امتزاج ردیف و قافیه کمال اسماعیل گاه ردیف و قافیه را در هم میآمیزد؛ برخی این شیوه را ناپسند و گروهی از متأخّران آن را لطیف میشمارند2: چنانکه در مطلع قصیدۀ زیر دیده میشود كلمۀ «برگشت» در مصرع دوّم مطلع هم قافيه است و هم بخشي از رديف: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (کمال الدّین اسماعیل، 1348: 5513) شاعر در قطعۀ مصرّع زیربار دیگر رديف و قافيه را با هم آميخته است.
اما دردو بيت بعد حرف اضافه است: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (6608-6607) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (6629) ردیفهای غیر هم معنی و متفاوت از لحاظ دستوری در قصيدۀ مصرّع زیركلمة «پرده» به معني اصلي و مشهور خود به كار رفته است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (2392-2391) و نیز در بیت اوّل مطلع قطعة مصرّع زیر«عبّادان» به عنوان قافیه تکرار شده است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (8365-8364) رعایت ردیف بدون قافیه در قطعۀ زیر كلمۀ «شعر» رديف است و شعر مقفّي نيست وتا آخر چنین است.
{مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (7583-7582) هم چنین شاعر در قطعۀ زیر بار دیگر قافیه را نمیآورد و به آوردن ردیف بسنده میکند.
اشعار کمال اسماعیل گاهی دست مایۀ بدعتها یی است که میتوان به تغییر زمان فعل ردیف و مثبت و منفی کردن آن اشاره کرد.