گر نبودی به زمین خاک نشینانی چند... معرفی و نقد

"آقا شیخ مرتضی انصاری که در حوزۀ علمیۀ نجف اشرف عالمی را متحیر خویش کرده بود و در فقه و اصول از اهمیت بسیار والایی برخوردار بوده و هست و دارای تألیفات گرانسنگ و متقن و علمی از جمله«فرائد الاصول»،«المکاسب»و تقریرات درس او به سعی ابو القاسم کلانتر به نام«مطارح الانظار»است، مدرس ملا حسینقلی در فقه و اصول بوده و الحق که ملا از سرآمدان شاگردان استاد بوده است. مرحوم شیخ آقا بزرگ تهرانی قضیه‌ای را در این مورد یاد می‌کند که گویا این قضیه را از نوۀ مرحوم آخوند شنیده باشد و آن چنین است: «طبیبی حاذق برای زیارت به نجف اشرف وارد شد و چون از مریدان آقا سید علی شوشتری بود،نزد او نیز رفت. او ایشان را با ریاضتهای شرعیه و مجاهدتهای علمیه طاهر و مطهر گردانید تا از عباد الله الصالحین و از صالحین در راه خداوند شدند،از جمله: 1-سید احمد کربلایی یکی از شاگردان مرحوم آخوند بود که از اعاظم فقهای شیعۀ امامیه و از سلاطین حکمت و عرفان الهی محسوب است. آیت الله سید محمد حسین حسینی تهرانی در«توحید علمی و عینی» در شرح حال وی می‌نویسد: «آقای حاج شیخ محمد بهاری قدس الله مرتبه الشریفة از اعاظم تلامذه و شاگردان آخوند ملا حسینقلی همدانی است که سالیان متمادی درک حضور او را نموده و به درجات کمال فائز آمده است». همان‌طور که پیشتر اشاره شد شاگردان آخوند سیصد تن بودند که ذکر نام همه آنها به داراز می‌کشد، اما نام عمدۀ کسانی که که در عرفان و اخلاق و تهذیب نفس سرآمد روزگار خود بودند،نقل شد؛به‌ویژه آقایان حاج شیخ محمد بهاری،سید احمد کربلایی،و میرزا جواد آقا ملکی تبریزی و..."