چکیده:
تبیین پاســخ به پرســش چرایی یک پدیده یا رویداد اســت ، همانگونه که توصیف به پرســش از چگونگی وقوع پدیده یا رویداد می باشــد. بــرای تبیین انواع گوناگونی را برشــمرده اند. در این جســتار به انواع تبیینی که در تحقیقــات تاریخی از آنها برای توضیح علل وقوع پدیده ها بهره گرفته می شود، پرداخته شده است . تبیین های رایجی که پژوهشــگر تاریخی برای توضیح علل وقوع پدیده ها اســتفاده می کند شامل : تبیین قانونیــت باوری ، تاریخیت باوری (تفســیری )، تبیین تکوینی ، تبیین خلاف واقع ، تبیین تطبیقی ، تبیین کارکردی و تبیین ســاختاری می باشــند. پژوهشــگر تاریخی با توجه به هــدف تحقیق خود و ماهیت پدیده مورد بررســی و با توجه به رویکرد-های هســتی شناســی و معرفت شناســی ، از بین روشــهای تبیینی فوق الذکر، دست به گزینش نوع تبییــن مورد نظر برای توضیح علل وقوع پدیده مورد بررســی می زند. مقاله حاضر به مروری اجمالی بر فلســفه تاریخ و انواع تبیین تاریخی پرداخته و شــیوه های تبیینی هر کدام از این تبیین ها را با ذکر مثال شرح داده است .
خلاصه ماشینی:
"پژوهشــگر تاریخی با توجه به هــدف تحقیق خود و ماهیت پدیده مورد بررســی و با توجه به رویکرد-های هســتی شناســی و معرفت شناســی ، از بین روشــهای تبیینی فوق الذکر، دست به گزینش نوع تبییــن مورد نظر برای توضیح علل وقوع پدیده مورد بررســی می زند.
وظیفه مورخ تنها منحصر به این نمی باشــد که وقایــع منفــرد را گردآورد و آنها را بصورت خام عرضه نمایــد بلکه باید این وقایع را براســاس نیازهای کنونی اش طبقه بندی کند و آنگاه دســت به تبیین آنها بزند (مناف زاده ، ١٣٧٥: ٥٦) تبیین وقایع در واقع بیانگر این امر اســت که علت اینکه پدیده X به آن حالت ویژه خود وجود دارد چیســت .
در واقع ســؤال اساسی ای که فلسفه ی نقدی تاریخ ، در پاسخ به آن به وجود آمده این است که آیا به همان معنایی که فیزیک ، شیمی و زیست شناسی علمی قلمداد می گردند پژوهش تاریخی نیز علمی اســت یا خیر(درای ، ١٩٩٣: ٢-٣).
این نوع تبیین «آزمایش های ذهنی » هســتند که با انجام آنها، این امکان برای پژوهشگر تاریخ محور فراهم می گردد تا تاریخ را در ذهن خود به صورتی نســبتا متفاوت از آنچه که در واقعیت امر رخ داده ، تکرار و فرضیات موردی را بر اســاس شــواهد قابل دسترس بــه محک آزمون در آورد (طالبان ، ١٣٨٩: ٨٥).
بــه طور کلی می توان این چنین بیان کرد که تبیین خلاف واقع یک آزمایش ذهنی اســت که این امکان را برای پژوهشــگر به وجود می آورد که تاریخ را در ذهن خویش به طریقی نســبتا متفاوت از آنچه که در عمل به وقوع پیوسته است ، تکرار کند."