چکیده:
اهمیت بازار بورس در اقتصاد، حذف آن را از اقتصاد نوین ناممکن ساختهاست. ظرفیتهای این بازار معاملات متنوعی را در خود جایدادهاست. شناسایی ماهیت این معاملات از حیث حقوقی به سبب کشف عناصر، نهادها، روابط و آثار این معاملات است. با این بررسی میتوان به موقعیت و جایگاه این معاملات در قوانین مدنی و تجاری پیبرد. به همین لحاظ، اندیشمندان و کارشناسان مسلمان ناگزیر از بررسی فقهی تطابق معاملات رایج در آن با عقود اسلامی هستند. هدف این مقاله بررسی تطبیقی معاملات بازار بورس با عقود اسلامی است. در انواع معاملات رایج در اقتصاد ایران، اعم از بورس اوراق بهادار و یا بورس کالا، عناصر و روابطی وجود دارد که بهنظرمیرسد با برخی عقود اسلامی مغایرت دارند. اما، با توجه به ظرفیت گسترده فقه اسلامی، میتوان عقود دیگری را جایگزین آنها کرد؛ نظیر معاملات اوراق قرضه و فروش استقراضی سهام در بورس اوراق بهادار که منطبق بر عقود اسلامی نیستند که میتوان بهترتیب از اوراق صکوک و خریدوفروش همزمان سلف به جای آنها استفاده کرد
خلاصه ماشینی:
"در اﻳﻦ ﭘﮋوﻫﺶ، ﻧﺨﺴﺖ ﺑـﻪ اﺣﻜﺎم و ﻫﻨﺠﺎرﻫﺎی ﻛﻠﻲ ﺑﺎزار ﺑﻮرس اﺳﻼﻣﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻪ، ﺳﭙﺲ ﺑﻮرس اوراق ﺑﻬﺎدار و ﻛـﺎﻻ را ﻣﻌﺮﻓﻲ و ﻣﻌﺎﻣﻼت راﻳﺞ در آﻧﻬـﺎ را از ﻟﺤـﺎظ ﻣﻄﺎﺑﻘـﺖ ﺑـﺎ ﻋﻘـﻮد اﺳـﻼﻣﻲ ﺑﺮرﺳـﻲ ﻛـﺮده و ﭘﻴﺸﻨﻬﺎدﻫﺎی ﻻزم را ﺑﺮای ﺗﺼﺤﻴﺢ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﺣﺮام ذﻛﺮﺧﻮاﻫﻴﻢﻛﺮد.
در ﺟﻮاب اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻗﻤﺎر و ﺷﺮطﺑﻨﺪی ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻋﻤﻞ ﻧﺎﻣﺸﺮوع اﺳﺖ و در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻌﺎﻣﻼت ﻣﺸﺮوع اﺳﻼﻣﻲ ﻗﺮارﻧﻤﻲﮔﻴﺮد، درﺣﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻮرسﺑﺎزی در ﺑـﺎزار ﺳـﻬﺎم ﻳـﻚ ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﺑﻴﻊ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻛﻠﻲ ﺑﺎ ﻗﻤﺎرﺑﺎزی ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ.
در ﭘﺎﺳﺦ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ در ﺧﺮﻳﺪوﻓﺮوش ﺳﻬﺎم دو ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﻣﺠﺰا از ﻫﻢ ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ ﻛﻪ در ﻫﺮ دو ﻣﻌﺎﻣﻠﻪ ﺳﺒﺐ ﺷﺮﻋﻲ اﺳﺖ، زﻳﺮا ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﺳﻬﺎم ﻣﻌﺎﻣﻠﻪﻫﺎﻳﻲ ﺻﺤﻴﺢ ﻫﺴﺘﻨﺪ و در ﻫﺮ ﻳﻚ از اﻳﻦ ﻣﻌﺎﻣﻼت در ﺑﺮاﺑﺮ آن ﻋﻮض ارزﺷﻤﻨﺪی ﻛﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺨﺸﻲ از ﻣﺎﻟﻜﻴﺖ ﺳﻬﺎم ﻳﻚ ﺷﺮﻛﺖ اﺳﺖ، ﺗﻤﻠﻴﻚ ﻳﺎ ﺗﻤﻠﻚ ﻣﻲﺷﻮد )ﺻﺎﻟﺢآﺑـﺎدی، 2831: 56(.
ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻃﺮاﺣﻲ اوراق ﻗﺮﺿﺔ اﺳﻼﻣﻲ در ﻣﺎﻟﺰی ﻛﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﺑﻴﻊاﻟﻌﻴﻨﻪ و ﺑﻴـﻊ دﻳـﻦ ﺻﻮرتﮔﺮﻓﺘﻪاﺳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﮔﻔﺖ ﺑﻴﻊاﻟﻌﻴﻨﻪ ﻛـﻼ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی ﻓـﺮوش ﻧﻘـﺪی داراﻳـﻲ و ﺑﺎزﺧﺮﻳـﺪ ﻫﻢزﻣﺎن ﻫﻤﺎن داراﻳﻲ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻧﺴﻴﻪ وﻟﻲ ﺑﻪ ﻗﻴﻤﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ.
در ﺑﻮرس ﻛﺎﻻ، ﻗﺮاردادﻫﺎی آﺗﻲ ﺧﺎص و ﻳﻜﺴﺎن ﺑﻪ ﺟﻬﺖ ﺷﻤﻮل ﻣﻌﺎﻣﻠﺔ ﻛﺎﻟﻲ ﺑﻪ ﻛﺎﻟﻲ ﺑﺮ آن، از ﻧﻈﺮ ﻛﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻄﺒﺎق ﺑﺮ ﻋﻘﻮد اﺳﻼﻣﻲ ﻧﺒﻮده و ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺻﺤﺖ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻧﺒﻮد دﻳﻦ ﻗﺒﻞ از ﻋﻘﺪ ﻗﺮارداد ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮارﻣﻲﮔﻴﺮد؛ ﻳﻌﻨﻲ، در اﻳﻦ ﻧﻮع ﻗﺮاردادﻫﺎ دﻳﻦ از ﺑﻴﻊ ﻧﺎﺷﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﻗﺮاردادﻫﺎی آﺗﻲ در ﺑﻮرس ﻛﺎﻻ ﻣﺸﻤﻮل ﻛـﺎﻟﻲ ﺑـﻪ ﻛﺎﻟﻲ ﻧﻤﻲﺷﻮد."