چکیده:
ﮔﺮﭼﻪ ﺷﻬﺮت ﭼﻨﺎن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻣﻌﻨﺎداری زﺑﺎن، ﮔﺰارهﻫـﺎ و ﻣـﺪﻋﻴﺎت دﻳﻨـﻲ از دﻫـﻪ ﺑﻴﺴﺖ ﺳﺪه ﺑﻴﺴﺘﻢ ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﻳﺪ ﻟﻴﻜﻦ ﺑﺮرﺳﻲ ﻧﺰاعﻫـﺎی ﻣﺘﻔﻜـﺮان و ﻣﻜﺎﺗـﺐ اﻟﻬﻴـﺎﺗﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻗـﺸﻪ ﻳﻜـﻲ از ﻣﻮﺿـﻮﻋﺎت ﻣﻬـﻢ و ﺗﺄﺛﻴﺮﮔـﺬار در ﺗـﺎرﻳﺦ ﺗﺄﻣﻼت ﻓﻠﺴﻔﻲ- دﻳﻨﻲ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﻲآﻳﺪ. از دوره ﺗﺴﻠﻂ رﻫﻴﺎﻓﺖ اﻟﻬﻴـﺎت ﺳـﻠﺒﻲ)ﻧﺨـﺴﺘﻴﻦ روﻳﻜﺮ در ﻣﻌﻨﺎداری زﺑﺎن دﻳﻦ( ﺗﺎ واﭘﺴﻴﻦ ﻧﻈﺮﻳﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﻛـﺎرﻛﺮدﮔﺮاﻳﻲ)دﻳـﺪﮔﺎه آﻟـﺴﺘﻮن از ﭘﻴﺮوان وﻳﺘﮕﻨﺸﺘﺎﻳﻦ ﻣﺘﺄﺧﺮ( روشﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن و ﮔـﺎه ﻣﺘـﻀﺎدی اراﺋـﻪ ﮔﺮدﻳـﺪ. در ﻳـﻚ ﺗﻘﺴﻴﻢﺑﻨﺪی ﻛﻼن ﺑﺎ ﺳﻪ روش ﺳﻨﺘﻲ و ﺳﻪ روش ﺟﺪﻳﺪ در زﺑـﺎن دﻳـﻦ ﻣﻮاﺟـﻪ ﻫـﺴﺘﻴﻢ. ﻓﻠﺴﻔﻪ دﻳﻦ ﻫﮕﻞ در ﻛﺪام روش و رﻫﻴﺎﻓﺖ ﻗﺮار دارد؟ اﻟﻬﻴﺎت ﺳﻠﺒﻲ از دوره اﻓﻼﻃﻮن آﻏﺎز و ﺑﺎ ﻓﻠﻮﻃﻴﻦ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﻧﻈـﺎمﻣﻨـﺪ ﭘﺎﻳـﻪﮔـﺬاری ﮔﺮدﻳـﺪ. )ر.ک.: 2 . (Plotinus, 1966, volو ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﮔﺰاره ﻣﻌﺮوف دﻳﻮﻧﻮﺳﻴﻮس آرﻳﻮﭘﺎﮔﻲ ﻣﺒﻨـﻲ ﺑﺮ اﻳﻨﻜﻪ »ﻫﻴﭻ ﺳﻠﺐ و اﻳﺠﺎﺑﻲ را ﺑﻪ ﺧﺪا ﻧﻤﻲﺗﻮان ﻧﺴﺒﺖ داد« ) .Dionysius, 1920, ch 5&4( ﺗﺒﻴﻴﻦ و ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺷﺪ. از اﻟﻬﻴﺎت ﺳﻠﺒﻲ ﺗـﺎ اﻟﻬﻴـﺎت ﺗﻤﺜﻴﻠـﻲ آﻛﻮﻳﻨـﺎس ﻫـﺰار ﺳـﺎل ﮔﺬﺷﺖ ﻛﻪ ﻣﻬﻢﺗﺮﻳﻦ ﭘﺮﺳﺶ آﻛﻮﻳﻨﺎس در زﺑﺎن دﻳـﻦ ﻃـﺮح ﺷـﺪ. وی در اﺛـﺮ ﻣﻌـﺮوﻓﺶ »ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻬﻴﺎت« ﺳﺆال ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ آﻳﺎ اﻧﺴﺎن ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﺎ زﺑـﺎن ﻣﺘﻌـﺎرف و ﻃﺒﻴﻌـﻲ و ﺑـﺎ ﻣﺤﺪودﻳﺖﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻋﺎﻟﻢ اﻧﺴﺎﻧﻲ، از دﻳﻦ، ﺧﺎﻟﻖ، اﻣﺮ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ و اﻣﻮر ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﺳـﺨﻦ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻴﺎن ﻛﺮده و ﻛﺴﺐ ﻣﻌﺮﻓﺖ ﻧﻤﺎﻳﺪ؟ وی ﺑﻴﺎن ﺗﻤﺜﻴﻠـﻲ را ﺗﻨﻬـﺎ روش ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺘﻦ ﻣﻌﻨﺎدار درﺑﺎرة دﻳﻦ و ﺧـﺪا ﺑﺮﻣـﻲﺷـﻤﺎرد )3-23. .(Aquinas, 2006, I. Cآﻛﻮﻳﻨـﺎس دو روﻳﻜﺮد را در ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ ﭘﺎﻳﻪﮔﺬاری ﻛﺮد: ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﻨﺎدی و ﺗﻤﺜﻴﻞ ﺗﻨﺎﺳﺒﻲ. ﻫﮕﻞ ﺑﺎ ﺑﻴﺎن اﻳﻦ ﮔﺰاره ﻛﻪ زﺑﺎن دﻳﻦ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﺼﻮﻳﺮی و اﺳﺘﻌﺎری اﺳﺖ )ﻫﮕﻞ، 2831، 995( ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻳﻪﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﻧﺰدﻳﻚ اﺳﺖ اﻣﺎ ﮔﺮاﻳﺶ ﻫﮕﻞ ﺑﻪ ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﻨﺎدی اﺳﺖ ﻛﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﻘﻴﻘﻲواﺟﺪ ﻣﺤﻤﻮﻻت و ﺻـﻔﺎت ﺑـﻮده و از ﻃﺮﻳـﻖ ﺧﺪاﺳـﺖ ﻛـﻪ ﺳـﺎﻳﺮ ﻣﻮﺟـﻮدات واﺟـﺪ اﻳـﻦﻣﺤﻤﻮﻻت ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ. ﻟﺬا ﻫﮕﻞ ﺧﺪاوﻧﺪ را ﻋﻴﻨﻲ وﺟﻮد ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻫﺪف ﻫﻤـﻪ ادﻳـﺎناﻳﺠﺎد ﺧﻮدآﮔﺎﻫﻲ اﻧﺴﺎن ﺑﺮای ﻓﻬﻢ ﺟﺪاﻳﻲ از ﻣﻄﻠﻖ و ﻛﻮﺷﺶ)ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳـﺘﺶ در ﺑـﺎورﻫﮕﻞ( در اﺗﺤﺎد ﺑﺎ اوﺳﺖ. ﺑﻪ زﻋﻢ ﻫﮕﻞ آﮔﺎﻫﻲ در درون ﺧﻮد، ﺳﺒﺐ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺧﺪا را درآن ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﺎ او اﺗﺤﺎد ﻳﺎﺑﺪ )ﻫﻤﺎن، ص 566(. ﺑﻪ دﻟﻴﻞ اﻫﻤﻴﺖ ﺑـﺴﻴﺎر ﺗﻤﺜﻴـﻞ اﺳـﻨﺎدیاﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺘﻔﻜﺮان ﻣﻬﻤﻲ ﭼﻮن ﻓﺮدرﻳﻚ ﻓﺮه ) (Frederich Ferreاﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﻛﻪ اﺳـﺎسﻧﻈﺮﻳﻪ آﻛﻮﻳﻨﺎس در اﻟﻬﻴﺎت ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ ﺑﺮ ﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﻨﺎدی اﺳـﺖ ) .Ferre, 1967. Vol. 1, p 59(.ﺳـﻮﻣﻴﻦ روش ﺳـﻨﺘﻲ، دﻳـﺪﮔﺎه ﺟـﺎن داﻧـﺲ اﺳـﻜﻮﺗﻮس ﻣﻌﺎﺻـﺮ آﻛﻮﻳﻨـﺎس ﻣـﻲﺑﺎﺷـﺪ. ــ ـ ـ ـ ـ ـ ـ ـﻛﺎﺳﺘﻲﻫﺎی اﻟﻬﻴﺎت ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ او را واداﺷـﺖ ﻛـﻪ ﺑـﻪ اﺷـﺘﺮاک ﻣﻌﻨـﻮی ﻳـﺎ زﺑـﺎن ﺗـﻚﻣﻌﻨـﺎ) (univocalﻣﻴﺎن زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻲ و زﺑﺎن دﻳﻦ روی آورد. اﺳﻜﻮﺗﻮس ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﻣﺎ وﺣﻲ ودﻳﻦ ﻣﻌﻨﺎدار و ﻣﻌﺮﻓـﺖﺑﺨـﺶ دارﻳـﻢ ﻟـﺬا ﺑﺎﻳـﺪ آنﻫـﺎ را در ﺳـﺎﺧﺘﺎر زﺑـﺎﻧﻲ ﻓﻬـﻢ ﻛﻨـﻴﻢ.)406 . (Scouts, 1983, pوی ﻧﻈﺮﻳـﻪ ﺳـﻜﻮت و ﺳـﻠﺒﻲ را ﻛـﻪ از آﮔﻮﺳـﺘﻴﻦ ﺳﺮﭼـﺸﻤﻪ ﮔﺮﻓﺖ و ﺗﺎ دﻳﺪﮔﺎه اﺷﺘﺮاک ﻟﻔﻈﻲ ) (equivocalﺑﺴﻂ ﻳﺎﻓﺖ، ﺑﻪﻃﻮر ﻗﺎﻃﻊ رد ﻛﺮد.در ﺳ ـﺪه ﺑﻴ ـﺴﺘﻢ ﺳ ـﻪ ﮔ ـﺮاﻳﺶ ﻋﻤ ـﺪه در زﺑ ـﺎن دﻳ ـﻦ و ﻣﻌﻨ ـﺎداری آن ﺷ ـﻜﻞ ﮔﺮﻓــﺖ: ـ ـ ــ ـ ــﻧﻬﻀﺖ ﭘﻮزﻳﺘﻴﻮﻳﺴﻢ، ﻧﻈﺮﻳﻪ اﺑﻄﺎلﭘﺬﻳﺮی و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻧﻈﺮﻳﻪ ﺑﺎزیﻫﺎی زﺑـﺎﻧﻲ وﻳﺘﮕﻨـﺸﺘﺎﻳﻦﻣﺘﺄﺧﺮ ﻛﻪ ﻫﺮ ﺳﻪ روﻳﻜﺮد در ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺟﻬﺖ اﻳﻀﺎح ﻣﻨﻄﻖ دروﻧﻲ روشﻫﺎ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗـﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ.ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ ﻣﻘﺎﻟﻪ اﻳﻦ اﺳﺖ: اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎی ﻫﮕﻞ در ﺣﻮزه دﻳﻦ را در ﻛﺪام روﻳﻜﺮد ﻣـﻲ-ﺗﻮان ﻗﺮار داد؟ آﻳﺎ ﺑﺮای ﻫﮕﻞ ﻣﺸﻜﻞ ﻣﻌﻨﺎداری زﺑﺎن دﻳﻦ ﻣﻄﺮح ﺑـﻮد؟ ﻫﮕـﻞ ﺑـﺮ ﻓـﺮضﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎداری زﺑﺎن دﻳﻦ، ﮔﺰارهﻫﺎ و ﻣﺪﻋﻴﺎت دﻳﻨﻲ را ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﺨﺶ ﻣـﻲداﻧـﺪ؟ ﺑـﺪونﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ دﺳﺘﻪﺑﻨﺪیﻫﺎی ﺳﻪﮔﺎﻧﻪ دﻳﻦ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﮕﻞ و ﺗﻤﺮﻛﺰ آراء او ﺑﺮ ﻣﺤﺘﻮا و ﺣﻘﻴﻘﺖﻣﻄﻠﻖ در ﻣﺴﻴﺤﻴﺖ ﻣﻲﺗﻮان از ﻣﻌﻨﺎداری زﺑﺎن دﻳﻦ در اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻫﮕـﻞ ﺳـﺨﻦ ﮔﻔـﺖ؟ آﻳـﺎاﻧﺪﻳﺸﻪ ﺗﻤﺜﻠﻲ ﻳﺎ ﺗﺼﻮﻳﺮی زﺑﺎن دﻳﻦ در ﺗﻔﻜﺮ ﻫﮕﻞ، ﻫﻤﺎﻧﻨﺪی ﺑﺎ اﻟﻬﻴﺎت ﺗﻤﺜﻴﻠﻲ و ﺧﺎﺻـﻪﺗﻤﺜﻴﻞ اﺳﻨﺎدی آﻛﻮﻳﻨﺎس دارد ﻳﺎ ﺧﻴﺮ؟ ﻓﺮﺿﻴﻪ اﺳﺎﺳﻲ ﻧﻮﺷﺘﺎر آن اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﮕﻞ ﻗﺎﺋـﻞ ﺑـﻪﻣﻌﻨﺎداری و ﻣﻌﺮﻓﺖﺑﺨﺸﻲ دﻳﻦ ﺑﻮده و ﺑﺎ زﺑﺎن اﻧﺴﺎﻧﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻴﻢ ﺳﺨﻦ ﻣﻌﻨﺎدار درﺑﺎرة دﻳﻦ و اﻣﺮ ﻣﺘﻌﺎﻟﻲ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﻴﺎورﻳﻢ.
خلاصه ماشینی:
ﻫﮕـﻞ ﻣﻌﺘﻘـﺪ اﺳـﺖ ــ ـ ـ ـ ــــــ ـــ ـ ـ ﻛــﻪ اﻳــﻦ ﻧــﻮع از داﻧــﺎﻳﻲ درﺑــﺎرة ﻣﻄﻠــﻖ ﻛــﻪ ﺑــﻪ ﺻــﻮرت اﻧﺪﻳــﺸﻪ ﻧــﺎب ﻳــﺎ ﮔــﻮﻫﺮی ﻛﻠــﻲ اﺳــﺖ، ﻓﻘﻂ در ﻓﻠﺴﻔﻪ ﻓﺮاﭼﻨﮓ ﻣﻲآﻳﺪ اﻣﺎ ذﻫﻦ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺪون ﻣﻴﺎﻧﺠﻲ از ﻋﻴﻦ ﻣﺤﺴﻮس )ﻛﻪ ﻫﻤـﺎن ﻫﻨـﺮ ﺑﺎﺷـﺪ( ﺑﻪ اﻧﺪﻳﺸﻪ ﻧﺎب ﺑﺮﺳﺪ ﻟﺬا ﻣﻴﺎن اﻳﻦ دو ﻣﺮﺗﺒﻪای اﺳﺖ ﻛﻪ در آن ﺷﻴﻮه درک ﻣﻄﻠـﻖ ﻧـﻪ ﻣﻄﻠﻘـﺎ ﺣـﺴﻲ و ﻧـﻪ ﻛﺎﻣﻼ ﻋﻘﻠﻲ اﺳﺖ ﺑﻠﻜﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪای ﻣﻴﺎﻧﮕﻴﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺎور ﻫﮕﻞ ﻫﻤﺎن دﻳـﻦ اﺳـﺖ )اﺳـﺘﻴﺲ، 2731، ﺻـﺺ 676-776(.
. (Alston, 1964, p ﭘﺮﺳﺶ اﺳﺎﺳﻲ درﺑﺎرة دﻳﻦ، ﺧﺪاوﻧﺪ و ﺻﻔﺎت و ﻣﺤﻤﻮﻻت او اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻳﺎ ﻣﺎ ﻣﻲﺗـﻮاﻧﻴﻢ آنﻫـﺎ را ﺑـﻪ ﻧﺤﻮ ﺣﻘﻴﻘﻲ و درﺳﺖ ﺑﺸﻨﺎﺳﻴﻢ و ﮔﺰارهﻫﺎی ﻣﻌﻨﺎداری را ﺑﻪ واﺳﻄﻪ ﻣﻔـﺎﻫﻴﻢ ﺑـﺸﺮی ﺑﻴـﺎن ﻛﻨـﻴﻢ ﻛـﻪ ﺑـﺸﺮ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻛﻤﻚ زﺑﺎن ﻣﺘﻌﺎرف و ﻣﺤﺪود ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ درﺑﺎرة ﺳﺎﺣﺖﻫﺎی ﻧﺎﻣﺤﺪود ﻳﺎ ﺧﺪاوﻧﺪ ﻧﺎﻣﺘﻨﺎﻫﻲ، ﺳـﺨﻨﺎﻧﻲ ﻣﻌﻨﺎدار ﺑﻴﺎن ﻛﻨﺪ؟ آﻳﺎ ﻣﻌﻨﺎداری دﻳﻦ اﻣﺮی ﻣـﺴﻠﻢ اﺳـﺖ و ﺗﻨﻬـﺎ اﻳـﻦ ﺳـﺆال وﺟـﻮد دارد ﻛـﻪ ﺑـﺸﺮ ﻣـﻲﺗﻮاﻧـﺪ ﺑـﻪ ﻣﻌﻨـﺎی واﻗﻌﻲ دﻳﻦ و ﮔﺰارهﻫﺎی دﻳﻨـﻲ دﺳـﺖ ﻳﺎﺑـﺪ ﻳـﺎ اﻳﻨﻜـﻪ ﺑـﻪ ﺳـﺒﺐ ﻣﺤـﺪودﻳﺖﻫـﺎی ﻓﻬـﻢ و زﺑـﺎن ﺑـﺸﺮی، اﻣﻜﺎن درﻳﺎﻓﺖ و ﻓﻬﻢ وﺟﻮد ﻧﺪارد؟ آﻳﺎ دﻳﻦ را ﻓﻲﻧﻔﺴﻪ واﺟـﺪ ﻣﻌﻨـﺎداری ﻣـﻲداﻧـﺴﺘﻨﺪ، اﻣـﺎ ﻣﻌﺮﻓـﺖﺑﺨـﺶ ﻧﻤﻲداﻧﺴﺘﻨﺪ؟ در ﻛﺘــﺎب ﻋﻘــﻞ و ﺑــﺎور دﻳﻨــﻲ آﻣــﺪه اﺳــﺖ ﻛــﻪ ﻓﻼﺳــﻔﻪ و ﻣﺘﺄﻟﻬــﺎن ﻣﻬــﻢﺗــﺮﻳﻦ دﻏﺪﻏــﻪﺷــﺎن در ﺣـﻮزه دﻳـﻦ، ﻣﻌﻨـﺎداری آن اﺳـﺖ ﻟـﺬا ﻛﻮﺷـﺶ آنﻫـﺎ ﻣﻌﻄـﻮف ﺑـﻪ اﻳـﻦ ﻣـﺴﺌﻠﻪ اﺳـﺖ ﻛـﻪ ﮔـﺰارهﻫـﺎی ـ ــ ـ ـ ـ ـــ ـ ـ ـ ـ ـ دﻳﻨﻲ و ﻣﺤﻤﻮﻻت ﻣﺮﺑـﻮط ﺑـﻪ ﺧﺪاوﻧـﺪ ﭼﮕﻮﻧـﻪ واﺟـﺪ ﻣﻌﻨـﺎ ﻫـﺴﺘﻨﺪ؟ )8-731 .