چکیده:
بخشی از کتاب بیاض و سواد1 تالیف خواجه ابوالحسن علی بن حسن سیرجانی در سفینه تبریز موجود است. این بخش باقی مانده ای از یک تلخیص البیاض و السواد است و بیش تر دربرگیرنده اقوال کوتاه آن است. بررسی این باقی مانده نشان می دهد که ابوالمجد محمد بن مسعود تبریزی، کاتب سفینه، در کتابت این بخش اغلاط و تصحیفات فراوانی مرتکب شده است. نادرستی های کتابتی او را می توان در چند بخش دسته بندی کرد: تصحیف در عناوین ابواب، تصحیف آیات قرآن، تصحیف احادیث، تصحیف اعلام، افتادگی ها در متن، افزودگی ها در متن، نقاشی از روی متن، و بی توجهی به معنای کلام.
خلاصه ماشینی:
" ﻛﺎﺗﺐ ﺳﻔﻴﻨﻪ در ﻧﻘﻞ اﻳﻦ ﺳﺨﻦ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﻠﺪی ﻋﻼوهﺑﺮ ﻧﻘﻞ اﺷـﺘﺒﺎه ﻧﺴـﺒﺖ او، ﭘـﻨﺞ ﻏﻠـﻂ ﻛﺘﺎﺑﺘﻲ دﻳﮕﺮ ﻧﻴﺰ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺷﺪه اﺳﺖ: »و ﻗﺎل ﺟﻌﻔﺮ اﻟﺨﺎﻟﺪی: اﻟﺴﻴﺎﺣﺔ ﺳﻴﺎﺣﺘﺎن ﺳﻴﺎﺣﺔ اﻟﻨﻔﺲ ﺑﺎﻟﺴﻔﺮ ﻓﻲ اﻻرض اﺛﺮی اوﻟﻴﺎء اﷲ و ﻻ ﻧﻌﺘﺒﺮ ﺑĤﺛﺎر ﻗﺪرﺗﻪ و ﺳﻴﺎﺣﺔ ﺑﺎﻟﻘﻠﺐ ﻳﺠﺮی ﻓﻲ اﻟﻤﻠﻜﻮت ﻓﻴﻮدد ﻋﻠﻲ ﺻـﺎﺣﺒﻪ ﺑﺮﻛـﺎت ﻣﺸـﺎﻫﺪة اﻟﻐﻴﻮب« (ﺗﺒﺮﻳﺰی، 1831: 55 ﺳﻄﺮ 21).
ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﻛﻪ ﮔﻔﺘﻴﻢ اﺑﻮاﻟﻤﺠﺪ ﺗﺒﺮﻳﺰی ﺷـﺎﮔﺮد ﺷـﻴﺦ ﻣﺤﻤـﻮد ﺷﺒﺴـﺘﺮی ﺑـﻮده ﻛـﻪ از ﺑﺰرﮔﺎن ﻋﺮﻓﺎن ﻋﺎﻟﻢ اﺳﻼم اﺳﺖ، ﺑﺎوﺟﻮد اﻳﻦ ﺟﺎی ﺑﺲ ﺷﮕﻔﺘﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﺟﻤﻠـﺔ »ﻛـﻞ ﻣﺤﺒﺔ ﻻ ﺧﻮف ﻣﻌﻬﺎ ﻓﻬﻲ ﻣﺎؤوﻓﺔ و ﻛﻞ ﺧﻮف ﻻ رﺟﺎء ﻣﻌﻪ ﻓﻬﻮ ﻣﺎؤوف و ﻛﻞ رﺟﺎء ﻻ ﺧـﻮف ﻣﻌﻪ ﻛﺬﻟﻚ« ﺑﻲاﻋﺘﻨﺎ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاﻫﻲ دو اﺻﻄﻼح ﺑﺴﻴﺎر آﺷﻨﺎی ﺗﺼﻮف، ﻳﻌﻨﻲ ﺧـﻮف و رﺟـﺎ، ﻳﻜﻲ از اﻳﻦ زوج ﻫﻤﻴﺸﮕﻲ ﻳﻌﻨﻲ »رﺟﺎء« را »رﺟﺎﻻ« ﻛﺘﺎﺑﺖ ﻛﺮده و ﺣﺘﻲ ﺑﻪ ﻋﻨـﻮان ﺑـﺎب، ﻛﻪ ﺧﻮدش دو ﺳﻄﺮ ﺑﺎﻻی ﻫﻤﻴﻦ ﻗﻮل ﺑﺎ ﻣﺮﻛـﺐ رﻧﮕـﻲ ﺑـﻪﺻـﻮرت »اﻟﻘـﻮل ﻓـﻲ اﻟﺨـﻮف واﻟﺮﺟﺎء« (ﺗﺒﺮﻳﺰی، 1831: 55) ﻧﻮﺷﺘﻪ، اﻋﺘﻨﺎﻳﻲ ﻧﻜﺮده اﺳﺖ و آﻳﺎ ﻣـﻲﺗـﻮان ﭘـﺬﻳﺮﻓﺖ ﻛـﻪ ﭼﻮن اوﻳﻲ ﻛﻪ از آﺷﻨﺎﻳﺎن و درواﻗﻊ ﻣﺘﻮﻏﻠﻴﻦ در ﺗﺼﻮف ﺑﻮده اﺳـﺖ، ﻧـﺎم ﺻـﻮﻓﻲ ﺑﺴـﻴﺎر ﻣﻌﺮوف، ﻳﻌﻨﻲ ﺟﻌﻔﺮ ﺧﻠﺪی،8 را ﺑﻪاﺷﺘﺒﺎه ﺟﻌﻔﺮ ﺧﺎﻟﺪی ﺿﺒﻂ ﻛﻨﺪ، وﻟﻮ اﻳﻦﻛﻪ ـ ﺑﻪﻓﺮض ـ ﻧﺴﺨﺔ ﭘﻴﺶ روی او ﺿﺒﻂ ﻧﺎدرﺳﺖ اﺧﻴﺮ را داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؟ اﻳﻦ ﻣﻮارد را اﮔﺮ در ﻛﻨﺎر اﺗﻔﺎق ﺿﺒﻂﻫﺎی ﭼﻬﺎر ﻧﺴﺨﻪ از ﻛﺘﺎب اﻟﺒﻴﺎض و اﻟﺴﻮاد، ﻛﻪ در دﺳﺘﺮس راﻗﻢ اﻳﻦ ﺳﻄﻮر اﺳﺖ و ﻫﻴﭻﻛﺪام ﺿﺒﻂﻫﺎی ﺳﻔﻴﻨﻪ را ﺗﺄﻳﻴـﺪ ﻧﻤـﻲﻛﻨﻨـﺪ ﺑﮕـﺬارﻳﻢ، ﻧﺘﻴﺠﺔ ﻧﺎﮔﺰﻳﺮ اﻳﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﻛﻪ ﺗﺼﺤﻴﻒﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد در ﺑﺎﻗﻲﻣﺎﻧﺪهای ﻛﻪ از ﻛﺘﺎب اﻟﺒﻴـﺎض و اﻟﺴﻮاد در ﺳﻔﻴﻨﺔ ﺗﺒﺮﻳﺰ دﻳﺪه ﻣﻲﺷﻮد ﻧﺎﺷـﻲ از ﺑـﻲدﻗﺘـﻲﻫـﺎی ﺣﻴـﺮتاﻧﮕﻴـﺰ ﻛﺎﺗـﺐ اﻳـﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﺔ ارزشﻣﻨﺪ اﺳﺖ."