چکیده:
با این که تاکنون کوشش های بسیاری برای ویرایش شاهنامه و پیراستن آن از دست بردهای کاتبان بعدی انجام یافته است، به نظر می رسد که هنوز تا رسیدن به سخن اصلی فردوسی و اعتماد قاطع به ویرایش های موجود، راه درازی در پیش باشد. یکی از کوشش های گران سنگ سال های اخیر ویرایش دکتر جلال خالقی مطلق است. این نوشتار با دقیق شدن در دست نویس ها و به کمک قرینه ها و منابع تکمیلی، بیت هایی از این ویرایش را زیر ذره بین نهاده و در هر مورد پیشنهادهای تازه ای مطرح کرده است.
خلاصه ماشینی:
"2 ﻛﻤﺎل ﺧﺠﻨﺪی (ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ) اﻳﻦ دو ﻣﺼـﺮاع را ﺑـﻪﺻـﻮرت ﺟﺪاﮔﺎﻧـﻪ در ﻳﻜـﻲ از ﻏﺰلﻫﺎﻳﺶ ﺑﺎ ﻣﻄﻠﻊ »دل ﻫﺮﻛﻪ ﺑﻴﻤﺎر او ﺷﺪ ﺧﻮش اﺳﺖ« ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺮده و ﭘﻴﺪاﺳﺖ ﻛـﻪ ﻋـﻴﻦ ﺿﺒﻂ ﻓﺮاﺋﺪاﻟﺴﻠﻮک در ﻧﺴﺨﺔ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة او ﻫﻢ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ: وﻟــﻲ ﻣــﻮر ﺧــﻂ ﻟــﺒﺶ دﻟﻜــﺶ اﺳــﺖ ﺑــﻮد ـﻪ ـﺶ ﻫﺮﻛﺠــﺎ ﻫﺴــﺖ ﻣــﻮر داﻧـ ﻛـ ﺑــﺮ آن ﻟــﺐ ﻣﻴــﺎزار ﻣــﻮری ﻛﻤــﺎل ـ ـ ـ ﻛﻪ او ﻧﻴﺰ ﺟﺎن دارد و ﺟﺎن ﺧﻮش اﺳﺖ ـ ـ (ﻛﻤﺎل ﺧﺠﻨﺪی، 4731: 1/ 682) از آنﺟﺎ ﻛﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻ ﺑﻴﺖﻫﺎی راﻳﺞ و ﻣﺸﻬﻮر و زﺑﺎنزد ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧـﺪ و در اﻳﻦ آراﻳﻪ ﺑﺮ آﺷﻨﺎﻳﻲ ﭘﻴﺸﻴﻦ و ﺳﺎﺑﻘﺔ ذﻫﻨﻲ ﻣﺨﺎﻃﺐ ﺗﻜﻴﻪ ﻣﻲﺷﻮد، ﻗﺪﻣﺖ اﻳـﻦ ﺿـﺒﻂ، ﻛـﻪ ﻓﺮﺻﺖ اﻧﺘﻘﺎل ﺑﻪ ﺣﺎﻓﻈﺔ ﺟﻤﻌﻲ ﻳﺎﻓﺘﻪ و ﺻﻮرت راﻳﺞ و ﻋﻤﻮﻣﻲ روزﮔﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺴﻲ ﻓﺮاﺗﺮ از زﻣﺎن ﺗﻀﻤﻴﻦ درﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد.
اﮔـﺮﭼـﻪ اﻳﻦ دو ﺑﻴﺖ در ﻣﻴﺎن ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎدة ﺧﺎﻟﻘﻲ ﺗﻨﻬﺎ در ﺳﻪ دﺳﺖﻧﻮﻳﺲ (ﻟﻨﻴﻨﮕﺮاد 337 ق، ﻛﺮاﭼﻲ 257 ق، و ﻟﻨﻴﻨﮕﺮاد 948 ق) ﺛﺒﺖ ﺷﺪه، اﻣﺎ از آنﺟﺎ ﻛﻪ در ﺗﺮﺟﻤﺔ ﻋﺮﺑـﻲ ﺑﻨـﺪاری (در ﻣﻘﺎم ﻛﻬﻦﺗﺮﻳﻦ ﻧﺴﺨﻪ) ﺑﻪﺻﻮرت دﻗﻴﻖ آﻣﺪه9 و در ﻣﺘﻦ ﺑﺴﻴﺎر ﻗﺪﻳﻤﻲ »ﻗﺼﺔ ﺣﻤﺰه« ﻧﻴﺰ ﭼﻨـﺪ ﺑﺎر ﺗﻜﺮار ﺷﺪه (← ﻗﺼﺔ ﺣﻤـﺰه،7431: 1/ 28، 161)01 و در زﻣـﺎن ﺳـﺮودهﺷـﺪن ﻇﻔﺮﻧﺎﻣـﺔ ﺣﻤﺪاﷲ ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ (027 - 537 ق)، آنﻗﺪر ﻣﺸﻬﻮر ﺑﻮده ﻛﻪ او ﻫﺮ دو ﺑﻴﺖ را در ﻣـﺘﻦ ﻣﻨﻈﻮﻣـﺔ ﺧﻮد از زﺑﺎن ﻳﺰدﮔﺮد ﺗﻀﻤﻴﻦ ﻛﺮده (ﻣﺴﺘﻮﻓﻲ، 7731: 1/ 332، ﺑﻴﺖ 52 - 62)11 و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ در ﻳﻜﻲ از ﻓﺮﻫﻨﮓﻫﺎی ﻣﻌﺘﺒﺮ ﻗﺮن ﻫﺸﺘﻢ ﻫـﻢ ﻧﻘـﻞ ﺷـﺪه اﺳـﺖ (ﺟـﺎروﺗﻲ، 6352: 88 - 98)، و ازﺳﻮﻳﻲ ﭼﻨﻴﻦ ﻣﻀﻤﻮﻧﻲ از زﺑﺎن ﺑﺰرﮔﺎن ﺳﺎﺳﺎﻧﻲ در روﻳﺎروﻳﻲ ﺑﺎ اﻋـﺮاب ﻧﻤﻮﻧـﻪﻫـﺎی ﺑﺴـﻴﺎر دارد21، ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺗﺎ زﻣﺎن ﺑﻪدﺳﺖآﻣﺪن دﺳﺖﻧﻮﻳﺴﻲ ﻛﻪ ﻗﺪﻣﺖ آن را ﺑﺘﻮان ﺑﻴﺶ از ﻣﻨﺒﻊ ﺑﻨﺪاری ارزﻳﺎﺑﻲ ﻛﺮد، اﻳﻦ دو ﺑﻴﺖ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻳﺎ ﺑﺪون ﻋﻼﻣﺖ ﻗﻼب در ﻣﺘﻦ اﺻﻠﻲ ﻧﮕﻪ داﺷﺘﻪ ﺷﻮد."