چکیده:
تحوّلات سیاسی و اجتماعی, همواره موجب تغییر زندگی و در نتیجه تغییر تفکرء نحوة برداشت و دید
آنان میگردد. این تغییرات در دورههای مختلف, در آثار شاعران در سه بعد زبانی» تصویری و مضمونی
تجسّم پیدا میکند. این نکته به عنوان یک مطالعة موردی در شعر دورة صفوبّه بسیار محسوس است. شاه
اسماعیل صفوی» موسّس سلسلة صفویّه:در آغازین سالهای سدة "دهم حکومتی مرکزی و یکپارچه را در
ایران بنیان گذاشت؛ اولین اقدام این پادشاه جوان» اعلام رسمیّت مذهب تشنّع بود. این تغییر مبانی
ایدئولوژیکی بدان دلیل که با بخش زندگی مردم جامعه یی اغتقادات آنان بستگی داشت.
باعث ایجاد نغییر و تحوّلات بزرگی در سطح حامعة گردیده"در ننیجه ادبیات و از جمله شعر نیز از تاثیرات
مستقیم آن برکنار نماند. وجود این شرایط ویژة سیاسی و اجتماعی در سدة دهم و محدودییّت آشکار شعر
فارسی از لحاظ مضمونی به نسبت پیش از خود، باعث ضرورت توجّه ویژه به مسایل شعر و ادب در این
سده گردید. مقالة حاضر میکوشد زمینههای سیاسی و اجتماعی را در سدة دهم بر اساس منابع معتیر
تاریخحی» مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار دهد. سپس به محورهای مضمونی بپردازد که اشعار پنج شاعر
برجسته این قرن یعنی بابا فعانی شیرازی» عرفی شیرازی» نظیری نیشابوری» نوید بیگ شیرازی و محتشم
کاشانی, ا زآنها پذیرفته اند.
خلاصه ماشینی:
بـرای رسیدن به این هدف ، ابتدا باید بر منابع تاریخی این عصر مروری داشت و سپس به عنوان نمونه ، دیوان شاعران این دوره را برکاوید و به همین سبب در پژوهش حاضر، دیوان اشعار پـنج شـاعر مهم این قرن یعنی بابافغانی ، محتشم کاشانی ، میرزا شرف جهان قزوینـی ، نظیـری نیشـابوری و عرفی شیرازی مورد بررسی قرار گرفته و به نوعی مضمون آنها بـه منظـور تبیـین مسـائل دورة مذکور، طبقه بندی شده است .
ظـاهرا شـاه اسـماعیل در شبی که فردایش برای نشستن بر سریر پادشاهی تعیین شده بود، این فکر را با سرداران و یکی ، دوتن از علمای شی یع در میان گذاشت ؛ همگی به او یادآور شدند کـه اکثریـت مـردم تبریـز، در حدود سه چهارم سنی مذهبند و اگر در مسجد خطبه به نام دوازده امام خوانده شود، خطر شورش وجود دارد؛ اما شاه اسماعیل اعلام داشت که مرا به این کار وا داشته انـد و بـه یـاری خـدا اگـر رعیت حرفی بزند، شمشیر می کشم و یک تن را زنده نمیگذارم (طاهری ، ١٣٤٩: ٢-١٥١).
(94 :1353 ب ) جنگهای پی در پی و خدشه دار کردن ثبات اجتماعی همانطور که گذشت ، اعلام مذهب تشیع به عنوان مـذهب رسـمی کشـور، یکـی از مهمتـرین و نخستین دستاوردهای دولت صفوی بود، اما همین اقدام در کنار دلایل دیگـر، منجـر بـه تقابـل دولت های ایران و عثمانی شد؛ به طوری که بیش از دو قـرن ، مرزهـای ایـن دو کشـور شـاهد جنگ و درگیری های فراوان گردید که اوج این درگیری ها نیز در منطقۀ آذربایجان بـود (هولـت ، ١٣٨٣: ٥١٨).