چکیده:
اصول و مفاهیم مرتبط با آئین فتوّت، یکی از مضامین آثار سعدی است. با عنایت به اینکه سعدی، خود
انسانگراست و بر احوال آدمی و اجتماع توجّه دارد، طبعا با عوالم فتیان که چنین گرایشاتی دارد، تناسب
فکری داشته است. در این مقاله، با توجّه به وقایع زندگی سعدی و روزگار او، زمینه هایی که این شاعر را
به طور عملی و نظری با آیین جوانمردان مرتبط می کند، بررسی شده است. در ابتدا به وضعیت فتوت در
روزگار سعدی و میزان گسترش آن در روزگار وی اشاره شده است. سپسبه مجاری ای که سعدی را می
توانست به فتوّت ملحق کند، اشاره شده است. فتوّت در روزگار سعدی، در اوج گسترش خود بوده است.
خلیفه صاحب نفوذی همچون الناصرلدین ا... از آن پشتیبانی می کرد و خود عملا وارد آن شده بود. بنا بر
امر او، در بخش های وسیعی از دنیای اسلام آن روز فتوّت رسمیّت یافت و گسترش کم نظیری پیدا کرد.
سعدی مسافر، از راه گذر به سرزمین هایی که فتوّت در آنها رایج شده بود و نیز از طریق تعالیم مدرسه و
خانقاه، بویژه به واسطه شیخ شهابالدین سهروردی به دنیای فتیان راه یافته و در نهایت در حلقه آنها در
آمده است.
خلاصه ماشینی:
محمد جعفر محجوب در مقدمه خود بر فتوت نامه سلطانی، با ذکر حکایاتی از سعدی و انطباق آنها با آیین فتوت گفته است : «از روزگار زندگانی شیخ اجل سعدی به بعد است که در نظر داشتن راه و رسم جوانمردان و آشنا بودن با اصول فتوت و مراتب و مقامات آن، به آثار ادب معنی و مفهومی خاص میدهد و معنی اصلی آن را روشن تر میسازد.
اما چنین دنیایی که یوسفی آن را در بوستان دیده و نشانه های جالب توجهی از آن را در دیگر آثار سعدی به ویژه در گلستان نیز میتوان دید بر مبنای کدام دیدگاه ها و مرام و مسلک ترسیم شده است ؟ شاید گفته شود آنچه سعدی در ایثار، شفقت ، مهرورزی و تواضع گفته است ، برآمده از پرورش صـوفیانۀ او باشد و نمی توان این شیؤە سعدی را منتسب به آیین فتوت دانست ، زیرا در تعالیم تصوف ، ایـن شیوه سابقه دارد و سعدی نیز این خط مشی را که مطابق با میل درونی اوست اخذ کـرده و بـه روش خود پرورده است .
با وجود این ، هرچند به مفاهیمی از قبیل احسان ، تواضع و شفقت با تمام موجودات کـه از مفاهیم فتوت است اشاره کرده و انتساب یکسرٔە آنها را به صوفیه نفی کرده است ، در ذکر منابع فکری سعدی ، آبشخور فکریی همچون آیین فتیان ، ظاهرا نظر وی را جلب نکرده است .