چکیده:
یکی از ژانرهای شایع و پرطرفدار در ادب سنّتی و عامیانه، منظومههای عاشقانه است. این نوع ادبی در
قالبهای نظم و نثر و با بیش از 600 اثر مکتوب اعم از چاپهای و خطّی در مجموعه فرهنگ ایرانی ثبت
شده است. شاعران بزرگ، هریک به سبب ایجاد مکتب یا به تفنّن به این حوزه توجه داشتهاند. این حجم
عظیم از آثار ادبی، تاکنون طبقه بندی و تحلیل نشده است. در این م قاله مولّف می کوشد بر اساس
منظومههای عاشقانه فارسی، طبقهبندی خود را از ده منظر نوع و جنس عشّاق، درونمایه، منشاء تاریخی،
منشاء جغرافیایی، اصالت روایت، پایان، نوع عشق، زبان، بیان و نحوة ارائه ، پیش نهاد دهد . پیش از آن
کلّیاتی در باب منظومههای عاشقانه و سیر تاریخی آن بیان میشود. این مقاله و طبقهبندی پیشنهادی، راه
را برای مطالعه بیشتر و بهتر منظومههای عاشقانه فراهم میآورد.
خلاصه ماشینی:
هرمان اته در تاریخ ادبیات ایران، موضوع منظومه های بعد از نظامی و امیرخسرو را در چنـد بخش از هم تفکیک میکند: نوع اول، داستانهایی که به طور غیرمستقیم تقلید از سـه موضـوع داسـتانی نظـامی اسـت (خسرو و شیرین ، لیلی و مجنون، هفت اورنگ ) که در این نوع جریان اصلی وقـایع حفـظ شـده، ولی خود قصه و اشخاص آن تبدیل و تغییر یافته اند؛ چون: جمشید و خورشید سلمان ساوجی که تقلید از خسرو و شیرین است و یا مهر و نگار جمالی (تألیف ٨٠٥).
زیرا مبنای آن معلوم نیست کـه موضـوعی اسـت یـا براساس منشاء یا نظیره از یکی از منظومه ها؟ در دایرةالمعارف فارسی، این عشاق به سه دسته تقسیم شدهانـد: اول آنهـا کـه از زنـدگی و زمان ایشان آگاهی درستی در دست نیست و فقط نام آنهاست که در شعر فارسی و شـعر عربـی به عنوان عاشق یا معشوق جریان دارد؛ چون: سلمی، اسـما، سـلیمی، سـعدی؛ دوم معشـوقکانی هستند که در آغاز عنوان کلی و عام نداشته اند و از نظر تاریخی زندگی و زمان ایشان تا حـدودی روشن است ؛ از قبیل : لیلی، عزه، عفرا، میه و هند و بثیه که در شعر شاعران فارسی زبان، اشـارات بسیاری به عشق آنان شده است و اینان عبارتند از زنانی کـه شـاعرانی معـروف، عاشـق ایشـان بودهاند و به عبارت عشق آن شاعران، در تاریخ ادبیات عرب و به تتبع در شـعر فارسـی، نامشـان بسیار برده میشود.