چکیده:
قبایل عرب هلالی، مجموعه ای از بطون و تیره های بنی هلال بن عـامر، بنـی سلیم ، بنی جشم و ربیعه را شامل میشد که در مرکز عربستان و نـواحی بیابـانی نجد و حجاز به زندگی بدوی وکوچ نشینی عادت داشتند. ایـن قبایـل بـرخلاف سایر قبایل عرب که بعد از اسلام و به دنبال فتوحات اسلامی راهی نـواحی آبـاد و متمدن شدند، هم چنان به زندگی بدوی خود ادامـه دادنـد وحاضـر بـه تـرک وطن وخاستگاه خود نشدند. با این وجود، آنان در اوایل قرن پنجم هجری بر اثر عوامل مختلفی، سر تا سر شمال جزیرة العـرب ؛ یعنـی از حـدود عـراق وغـرب دجله تا ساحل شرقی رود نیل در مصر را در نوردیدنـد. سـرانجام قبایـل عـرب هلالی به سرزمین مغرب اسلامی از افریقیه تا مراکش رسـیدند و ایـن منـاطق را دست خوش حوادث و آسیب های بسیاری کردند. پژوهش حاضر بـا اسـتناد بـه منابع اصلی و تاریخی در پی تبیین وتحلیل زمینه ها و عوامل خیزش قبایل هلالی از مرکز عربستان به سوی مناطق شمالی شام و مصـر سـپس انتقـال و مهـاجرت آنها از مصر به افریقیه شد.
خلاصه ماشینی:
زمینه ها و عوامل اصلی مهاجرت قبایل هلالی به مصر و افریقیه تاریخ دریافت : ٩٢/٢/٢٥ تاریخ تأیید: ٩٢/٥/١٧ محمدعلی چلونگر مهدی عزتی قبایل عرب هلالی، مجموعه ای از بطون و تیره های بنی هلال بن عـامر، بنـی سلیم ، بنی جشم و ربیعه را شامل میشد که در مرکز عربستان و نـواحی بیابـانی نجد و حجاز به زندگی بدوی وکوچ نشینی عادت داشتند.
٢. تأثیر ورود قبایل ترکمن به قلمرو شرقی خلافت در جریان روند مهاجرت قبایل هلالی به سوی شمال مصر و افریقیـه ، مسـئله ای کـه مطرح میشود این است که آنان به چه علت به سوی مغرب رفتند؟ آیـا امکـان مهـاجرت این قبایل به عراق و ایران (شرق اسلامی) وجود نداشت ؟چه دلایلی، مانع گرایش و میـل آنها برای مهاجرت به شرق میشد؟ و در مقابـل چـه دلایلـی آنهـا را بـه سـوی مصـر و فاطمیان سوق میداد؟ پیش از این یادآور شدیم که برخی از قبایل هلالی بـه نـواحی عـراق و شـام ازجملـه بصره ، موصل و حلب نقل مکان کردند.
ب ) فرضیه دیگر این است که در نتیجه ورود سلجوقیان به مرزهای شام و عـراق ، فاطمیـان برای جلوگیری از پیوستن قبایل عرب بدوی به آنها ناچار شدند با وجـود خطـرات حضـور اعـراب بدوی در مصر، آنان را به نواحی مرکزی قلمـروی خـویش انتقـال دهنـد؛ زیـرا پـس از شکسـت قرامطه ، نیروهای قبیله ای هلالی در نواحی شام و شمال جزیرة العرب به حـال خـود رهـا شـده و سرگردان ماندند و بیم آن میرفت که به قدرت های دیگر منطقه بپیوندند.