چکیده:
بسیاری از بحث های کشفی، علمی و فلسفی را با محوریت خیـال مـیتـوان تبیین ، توجیه و حل کرد. کاربرد خیال در مباحث هستیشناسی و معرفت شناسـی عرفان همواره مورد توجه اهل نظر در علوم فلسـفی و شـهودی بـوده اسـت . در این میان ، خیال نقش اساسی را در تحقق و تبیـین بخـش عظیمـی از مکاشـفات پیش روی عارف ایفا میکند. از نظر ابن سینا، خیال به دو روش در مکاشفه عرفانی اiرگذار است : اول . خیال سالک با ادراک صور کمالی و حقیقی و لذت از آن او را به سمت اتصال به حقایق هستی سوق میدهد. دوم . آنگاه که عارف پا به عرصه سلوک عملی میگـذارد تـا بـه حقیقـت راه یابد. با انواع مکاشفات ، مانند مکاشفه معنوی و مکاشفه صوری، مواجه میشـود. در مکاشفه صوری، صورت هایی که در ابتدا موجودات عقلی و مجرد هستند بـه وسیله قوة خیال به صور جسمانی تنزل مییابند و در رویا و بیداری بـه واسـطه نفس ادراک میشوند
خلاصه ماشینی:
ابن سینا، به عنوان یکی از بزرگ ترین حکیمان جهان اسلام ، برای اولین بار با تمایز میان کارکرد قوة خیال ـ که قادر به انتـزاع و ادراک صورت جسمانی از ماده و نیز حفظ آن است ـ و قـوة متخیلـه ـ کـه قـادر بـه «استعاده » و «ابتکار» و اظهار و احضار صـوری اسـت کـه از ملائکـۀ سـماوی و جـواهر ملکـی و عقـل فعـال حاصـل مـیشـود ـ ادراک خیـالی را از پـایین و جسـمانیات دانسـته ، ادراک تخیلـی را از بـالا و موجـودات مجـرد و ملکـی بـر میشمارد.
امـا از آنجایی که در نگاه ابن سینا قوای وهم و خیال و تخیل جسمانی هستند و همه این قوا ابزار ادراک نفس اند، نفس از طریق قوة عاقلـه ، کـه مجـرد اسـت ، بـه تکـاپو میافتد و صور کلی و معقولات مجرد را از عقل فعال ، به عنوان دهمـین عقـل از عقول عشره ، دریافت مینماید که حاصل این ادراک صور لـذت عقلانـی اسـت .
٩. ابن سینا برای توجیه تلقی وحی، که نوعی مکاشـفه بـرای پیـامبر اسـت ، از طریق رؤیا وارد میشود و میگوید: چنان که در رؤیا صور عقلی به واسطۀ خیـال به تمثلات خیالی تبدیل و قابل مشاهده میگردند، وحی نیز با اشراق عقل فعال ـ که همان «روح القدس » است ـ در ارتباط با خیال پیامبر برای او تنزل مییابد و به صورت حروف ، اشکال و صور برای پیامبر متمثل میشود.