چکیده:
عرفان نظری واجد دو رکن اساسی است: «خداشناسی(توحید)» و «انسان شناسی(موحد)». سایر مباحث عظیم و گسترده عرفان نظری از تبعات این دو موضوع است. انسان شناسی هنگامی که به حوزه شناخت «انسان کامل» وارد می شود جنبه مـهم تری پیدا می کند. در آنجا به یک معنی به اصلی ترین رکن عرفان نظری تبدیل مـی شود. زیرا انسان کامل مظهر تمام اسما و صفات الهی و تجلیات غیبی و شهادی ذات احدیت است و تمام مراتب خداشناسی را در بر می گیرد. به این لحاظ می توان گفت: انسان کامل محور اصلی عرفان نظری است و شناخت او، عینا شناخت توحید نیز هست. انسان کامل دارای ویژگی های اصلی همچون «کون جامع» ، «واسطه فیض»، «تناظر با عالم کبیر»، «ولایت مطلقه» است که این مقاله به شرح و توضیح آن ها پرداخته است.
خلاصه ماشینی:
"امام خمینی(س)نیز این خلافت و وساطت را به گونه ذیل تعبیر و تبیین کرده است: عین ثابت انسان کامل در نظام ظهور به مرتبه جامع و در اظهار صوراسمائی در نشئه علمی،خلیفۀ اعظم الهی است،زیرا از آنجایی که اسماعظم،جامع جمال و جلال و ظهور و بطون است،امکان ندارد که با مقامجمعی خود در هیچ مظهری تجلی نماید،زیرا او بزرگ است و در آینهایکوچک ننماید،بنابراین باید مظهر و آینهای وجود داشته باشد که بتواندجلوهگاه روح او گردیده و انوار قدسی حق در آن آینه منعکس شود تازمینه ظهور عالم قضای الهی فراهم گردد و اگر عین ثابت انسان کاملنباشد،هرگز هیچ عینی از اعیان ثابته ظاهر نمیگردد و اگر ظهور اعیانثابته نباشد،هیچ یک از موجودات عینی و خارجی ظاهر نشده و فیضوجود را نمیتوان دریافت کرد(امام خمینی،1368:69).
ابن عربی نیز حقیقت محمدی را خلیفۀ الهی میداند که همۀ هستی در تسخیر اواست و تاکید میکند که اولین موجود در«هباء»و آغاز آفرینش و اولین موجودیاست که پدیدار گردیده است: خداوند سبحان هنگامی که اراده نمود عالم را بیافریند،از آن اراده مقدسحقیقتی پدید آمد که از آن به«هباء»یاد میگردد و هیچ موجودی از نظرقبول و پذیرش در آن هباء زمینه نداشت جز حقیقت محمدی(ص)که از اوبه عقل اول تعبیر میشود.
امام خمینی(س)نیز مقام ولایت را برابر با مقام«مشیت الله»و عین آن میداند کهمقام تصرف در عالم و مقام اسم اعظم و واحدیت مطلقه است: بعد از آنکه نفوذ مشیت الهی و بسط و احاطه آن معلوم شد،درک اینحقیقت برای شما آسان خواهد شد که خداوند همه اشیاء را با مشیتآفریده و فعل او همان مشیت اوست،حتی وجود با مشیت ظاهر شد واین مشیت،همان اسم اعظم است..."