چکیده:
خلقت احسن، اختیار، علم، عقل، فطرت، غایت بودن انسان برای آفریدهها، خلافت از جملة مفاهیم فراحقوقی هستند که ما را به شناسایی انسان به عنوان تجلیبخش همة صفات و اسماء الهی رهنمون میشوند و از عناصر و مؤلفههای کرامت آدمی به شمار میآیند. ریشة اصلی طرح مسألة کرامت انسان در تعالیم اخلاقی و حقوقی اسلام را در خود قرآن کریم باید جستجو کرد؛ زیرا قرآن کریم بذر اصل کرامت انسان را در گزارة «و لقد کرمنا بنی آدم ...» کاشت. تعلیمات اخلاقی اسلام سرشار از آموزههایی است که با امعان نظر در آنها میتوان به اصل کرامت به عنوان زیربنای قواعد اخلاقی اسلام دست یافت. آموزههایی که بر خودشناسی، خودسازی، پاکیزگی و طهارت روح و رفتار تأکید دارد و متضمن بایدها و نبایدهایی است که التزام به آنها به پاسداشت کرامت انسانی در هر فرد میانجامد. برخی دیدگاهها و سیرة عملی معصومین، علیهمالسلام، بر شناسایی کرامت انسان، بما هو انسان دلالت دارد. اطلاق روایات متضمن حسن خلق نسبت به همة آدمیان، مدارا با مردم، محبت و دوستی با آنها حاکی از کرامت ذاتی انسان است. علاوه بر آموزههای اخلاقی، بسیاری از آموزههای حقوقی اسلام نیز بر رعایت حقوق دیگران در مناسبات اجتماعی برای اکرام و تکریم آنها دلالت دارند. لذا کرامت انسان را میتوان از مقاصد شریعت به شمار آورد.
خلاصه ماشینی:
"در جهانبینی اسلامی، انسان آفریدة پروردگار است و خداوند بدو کرامت بخشیده است؛ یعنی او را از یک ارزش و شرافت ذاتی در آفرینش برخوردار نموده، چنانکه قرآن کریم در این باب فرموده است: «ولقد کرمنا بنی آدم وحملناهم فی البر والبحر ورزقناهم من الطیبات وفضلناهم علی کثیر ممن خلقنا تفضیلا: ما آدمیزادگان را گرامی داشتیم و آنها را در خشکی و دریا، (بر مرکبهای راهوار) حمل کردیم، و از انواع روزیهای پاکیزه به آنان روزی دادیم و آنها را بر بسیاری از موجودات که خلق کردهایم، برتری بخشیدیم» (الإسراء/70).
امام علی (ع) در نامه به خطاب مالک اشتر میفرماید: «همانا مردم دو گروه هستند: یا در دین برادران تو هستند، یا در آفرینش همنوعان تو میباشند» (همان/ ن53)؛ یعنی افراد نوع انسانی از آن روی که انسان هستند، دارای حقوق اولیه هستند یا در قضیة ربایش خلخال، گردنبند و گوشواره از گوش زن یهودی فرمودند: «اگر مسلمانی از شنیدن این ماجرا جان خود را از دست دهد، بر او ملامت نیست، بلکه به نظر من به مردن سزاوارتر است» (همان/ خ27).
از این روی، انسانیت انسان منشاء اعتبار حق کرامت است و همة انسانها صرف نظر از دین، مذهب، اعتقادات، اعمال و رفتار دارای کرامت ذاتی هستند و ارزشمندی معنوی که مبتنی بر پارسایی و بهرهمندی از عقاید حقه است، منشاء حقوق اخلاقی است، ولی اگر انسانی با جحد و انکار لجوجانه یا کینه و حقد با ارزشهای انسانی، اخلاقی و ایمانی مخالفت نماید و در نتیجه، حریص و خونریز، بخیل و ممسک شود، در واقع، از ارزشهای انسانی خود تهی شده است."