چکیده:
چکیده نظریۀ «انگیزههای انسانی» مازلو یکی از شناختهشدهترین و تأثیرگذارترین نظریات روانشناسی از زمان پیدایش آن بوده است. در این نظریه، نیازهای اساسی انسان به ترتیب اهمیت در قالب یک هرم گنجانده شدهاست و بر اساس آن، نخست میبایست نیازهای اولیهای همچون نیازهای فیزیولوژیک، نیاز ایمنی و ... برآورده شوند تا بتوان به بالاترین سطح نیازها یعنی نیاز خودشکوفایی و تعالی متوجه گردید. به این ترتیب، یک نظم ناگزیر و سلسلهمراتب معین بر نحوۀ تأمین نیازها حکمفرماست. پژوهش حاضر اصل «سلسلهمراتبی بودن نیازهای انسان» را در نظریۀ مازلو از دیدگاه مکتب حیاتبخش اسلام و بر اساس آیات قرآن کریم و با روش تحقیق کیفی تحلیل محتوا با رویکرد قیاسی، نقد و بررسی کرده است. نتایج بهدستآمده نشان میدهد که به منظور دستیابی به خودشکوفایی و تعالی مورد نظر قرآن، تأمین مرحله به مرحلۀ نیازها ضرورتی ندارد و حتی در برخی موارد لازم است که انسان با اختیار خود از برخی یا همۀ نیازها به یکباره چشم بپوشد. ازجمله موارد نقض قرآن بر این اصل، میتوان به روزهداری، پرهیز از ریا، شهادتطلبی و آزمایش الهی اشاره کرد.
خلاصه ماشینی:
از همین رو، در این تحقیـق اصـل «سلسه مراتبی بودن نیازهای انسان » را که مازلو مطرح کرده اسـت ، از منظـر قـرآن کـریم بـه عنوان آخرین کتاب آسمانی که هم بر ماهیت انسان و نیازهای او احاطه دارد و هم بهتـرین برنامة کمال بشر را ارائه کرده است ، مورد بررسی قرارداده ایم تا به دسـت آوریـم کـه آیـا از دیدگاه قرآن ، نیازهای انسان باید به صورت متوالی و سلسله مراتبی ارضا شوند تا بتـوان بـه نیازهای خودشکوفایی و تعالی دست یافت ؟ یا آنکه قرآن ، الگوهای دیگری برای این فرآیند ارائه کرده است ؟ ٢.
در مجموع بنا بر آنچه گذشت ، می توان گفت که قرآن کریم تمام مراتب نیازهای انسـان را مورد توجه و تأیید قرارداده ؛ با این تفاوت که خودشـکوفایی مـورد نظـر قـرآن ، معـادل پیروی از فطرت خداجویی و اطاعت از دین الهی بـوده ، و تعـالی نیـز کـه بـالاترین مرتبـة خودشکوفایی به شمارمی رود، عبارت است از دستیابی به مقـام قـرب بـاری تعـالی .
بنابراین در اسلام ، روزه که عبارت است از ایجاد محدودیت در نیازهای فیزیولوژیک ، بر اهل ایمان واجب شده تا به وسیلة آن تقوا و کمالات معنوی خویش را افزایش دهند و این یکی از مؤثرترین راه ها برای رسیدن به خودشکوفایی و تعالی مـورد نظـر قـرآن اسـت ؛ تـا جایی که افرادی که دارای ایمان قوی تری هستند، علاوه بر روزة ماه رمضـان ، در روزهـا و ماه های دیگر سال به صورت اختیاری و با کمال اشتیاق روزه داری می کنند که آثـار معنـوی این عمل نیز بر کسی پوشیده نیست .