چکیده:
تاکنون موضوع «امت» و «امت اسلامی» بیشتر با رویکرد علوم اجتماعی مورد توجه بوده و کمتر از منظر فرهنگی و تمدنی به آن پرداخته شده است. این نوشتار خواهد کوشید با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی و با استناد به مولفه های امت از منظر قرآن به تبیین مفهوم و نقش امت در فرایند ساخت تمدن اسلامی پرداخته تا وانماید که این نظریه چه قابلیت ها و ظرفیت هایی در باروری فرهنگی و نیز تمدن سازی دارد. بدیهی است که «مدینه النبی» و دوره رشد و شکوفایی تمدن اسلامی، صورت تاریخی و اساس تحلیل آن است. انسجام و همبستگی وثیق اجتماعی، آرمان سازی برای تحولات اجتماعی و کارکردهای هویت بخش ازجمله یافته های این تحقیق در قابلیت ها و ظرفیت های فرهنگی و تمدنی این آموزه می باشد. این جستار؛ «ایجاد عقیده مشترک»، «همسویی در اراده و اندیشه اقوام و ملل»، «درانداختن آیین های همگانی»، «نفی مرزبندی های قبیله ای، اجتماعی، قومی و نژادی» و «یکسان سازی و تمایزسازی توامان» را از قابلیت ها و کارکردهای هویت بخش آموزه امت اسلامی می داند.
خلاصه ماشینی:
ایزوتسو، اسلامپژوه و قرآنپژوه معاصر ژاپنی، در کتاب خود با عنوان خدا و انسان در قرآن، معناشناسی جهانبینی قرآنی پس از بررسی معناشناختی واژه امت، مینویسد: کلمه امت، کلیدی است برای هر چیز که به فرهنگ اسلامی ارتباط پیدا میکند، تولد این واژه در تاریخ اسلام اهمیت زیادی دارد، تا آن زمان در عربستان، سازمان اجتماعی و سیاسی، اساسا ماهیت قبیله داشت و خویشاوندی خونی، قاطعترین عنصر در تصور و دریافت عرب جاهلی نسبت به وحدت اجتماعی بود.
مدینةالنبی فرانمای طرح فرهنگی و تمدنی آموزه امت اسلامی هویت قبیلهای 1 ساختار مسلط بر جامعه جاهلی قبل از اسلام بود و قبیله بزرگترین قلمرو سیاسی تعریف قبیله در لسان العرب و مجمل اللغه چنین آمده است: القبیله بنو أب واحد: فرزندان یک پدر را قبیله میگویند.
1 از این همه بگذریم، نباید این نکته کلیدی را فراموش کنیم که همین آموزه امت اسلامی و چند قومی بودن ساختار اجتماعی تمدن اسلامی، سبب میشد همواره درهای ورود اقوام مختلف به حوزه تمدنی آن گشوده باشد و مواریث پیشین تمدنی خود را نیز به حوزه تمدنی اسلام انتقال دهند.