چکیده:
«مولدنگاری» شاخه ای از تاریخ نگاری اسلامی است که اصحاب امامان(ع) آن را در قرن دوم و به دنبال تحولات سیاسی ـ فکری بنیان نهادند. اصحاب امامان(ع) در سیره نبوی و سیره اهل بیت(ع) کتب متعددی با ریزموضوعاتی متنوع نگاشته اند؛ اما به رغم تجربه ای که در نگارش سیره نبوی وجود داشت، سیره جامعی از همه امامان(ع) در عصر خود ایشان تدوین نکردند. در این میان برخی مولدنگاری ها ـ بدون آنکه شرح حال کاملی از زندگانی آنان به دست دهد ـ به لحاظ زمانی جامع و شامل همه امامان(ع) می شود. در این شاخه بررسی ولادت افراد مورد توجه قرار گرفت، اما به تدریج سامان و ارتقا یافت، رویکردها و کارکردهای متنوعی پیدا کرد و در عرض خود شاخه مستقلی به نام «وفات نگاری» را تولید نمود. این دو شاخه در ابتدا دوشادوش هم حرکت کردند، اما وفات نگاری شتاب گرفت، سیر تکاملی خود را پیمود تا آنکه ابن خلکان با نگارش کتاب وفیات الاعیان نقطه عطفی در آن ایجاد کرد. این نوشتار درصدد بررسی پیدایی، گسترش و سیر تاریخی مولدنگاری اصحاب امامان(ع) و تحلیل علل رویکرد و تحولات درونی آن است.
خلاصه ماشینی:
خطیب بغدادی از این کتاب به «مولد علی بن ابیطالب» یاد کرده و براساس گفته وی، دستکم تا قرن پنجم تدریس میشده و محتوای آن افزون بر ولادت، شامل مسائلی مانند دوران جوانی، ایمان آوردن و ازدواج با حضرت فاطمه÷ بوده است.
8 آنچه دو نظر قبلی را نقد، و نظر حذف و اضافه و در نتیجه انتساب کتاب را به جهضمی برتری میدهد و افزودههایی از پسینیان مانند «ابن ابیثلج» را توجیه میکند، یکی آن است که بخش دوم کتاب به روایت فاریابی (فریابی) است نه به روایت جهضمی و دیگر آنکه تصور میشود مشخصات دیگران غیر از اهل بیت^ را هم شامل بوده، ولی به لحاظ اهمیت موالید خاندان رسول خدا| و نقل از امام باقر×، امام صادق×، امام رضا× و امام عسکری× این بخش حفظ شده است، برخی عالمان، مجموعه نفیسة فی تاریخ الائمه، ص 3؛ خصیبی، الهدایة الکبری، ص 37.
کتاب موالید الائمه ابن ابیثلج بغدادی، ابوبکر محمد بن احمد (م 325) از شیعیان مورد اعتماد و غیرصحابی نیز تاریخ الائمه^ نامیده شده است 3 .
ندیم وی را محمد بن حسین خوانده است ( الفهرست، ص 278 و بنگرید به: خویی، معجم الرجال الحدیث، ج 16، ص 191؛ تستری، قاموس الرجال، ج 9، ص 178) بنگرید به: ابنشهرآشوب، معالم العلما، ج 3، ص 355؛ ابنطاووس، فرج المهموم فی تاریخ علماء النجوم، ص 96.
ابنخشاب حنبلی (م 567) نیز کتابی به نام تاریخ موالید الائمة و وفیاتهم، موالید اهل البیت یا موالید الائمه داشته که بر کتاب ابنذارع تکیه کرده و مواردی بر آن افزوده است.