چکیده:
در قرن پنجم هجری همزمان با اوج گرفتن مباحث عرفانی و به تبع آن رواج روزافزون تألیفات متعدد در حوزة عرفان اسلامی، ابوالقاسم قشیری با دقت نظر خاصی که در اندیشههای عرفانی داشت، اثری برجا گذاشت که از همان زمان تألیف جایگاه خود را به دست آورد و اندکی بعد به فارسی نیز ترجمه شد. نخستین بار حدود نیم قرن پیش ترجمه رسالة قشیریه با انتساب به ابوعلی عثمانی، توسط فروزانفر تصحیح و چاپ شد. این اثر بخصوص با توجه به مقدمه و تعلیقات فروزانفر از امتیازات بسیاری برخوردار بود؛ لیکن کاستیهایی در متن و حواشی آن به چشم میخورد و با گذشت زمان، احساس نیاز به وجود متنی منقح از ترجمة رساله قشیریه بخصوص برای تدریس در مقطع تحصیلات تکمیلی، تصحیح دوبارة ترجمة رسالة قشیریه را ضروری ساخت. اخیرا تصحیح تازهای از این اثر توسط مهدی محبتی منتشر شده که پرسشهایی را به دنبال داشته است: آیا تصحیح محبتی از ترجمة رسالة قشیریه انتظار خوانندگان را برای روبه رو شدن با متنی منقح از این اثر برآورده می سازد یا این که ماجرای تصحیح ترجمة رسالة قشیریه به دلیل راه یافتن کاستیهایی مشابه تصحیح پیشین و یا افزون بر آن همچنان ادامه دارد؟ مقالة حاضر برای پاسخ به این پرسشها تدوین شده است.
In fifth century، simultaneous with the flourishing of mystical issues and prevalence of various writings in the field of Islamic mysticism، via his deep understanding of mystical thoughts، Abulqasem Qusheiri created a work which had a high status from the beginning and was translated into Persian shortly after. Ascribed to Abu Ali Othmani، the translation of this work was corrected and published by Forouzanfar for the first time almost fifty years ago. Regarding the preface and annotations of Forouzanfar، this work has many advantages but there are also a number of shortcomings in the text and its annotations and، given time، the need for an authentic text of Risaleh Qushirie translation for teaching in postgraduate courses، necessitates the re-correction of this translation. Recently، a new correction by Mehdi Mohabati has been published which raised a number of questions like: Does this new translation come up to expectations of readers for an authentic text or it still repeats the very shortcomings of the previous correction? This article aims to answer such questions.
خلاصه ماشینی:
نظیر همین انتقاد بر تصحیح محبتی نیز وارد است، با این تفاوت که محبتی ترجمة و دریافت خود را از متن عربی رساله با تصحیح فروزانفر آمیخته و به نام ابوعلی عثمانی چاپ کرده و بدین ترتیب متن مصحح محبتی از ترجمه اصیل رساله قشیریه بسیار دور افتاده است.
البته باتوجه به مناسبات بینامتنی که در میان آثار عرفانی وجود دارد (رک: روضاتیان و میرباقری فرد، 1390:105 ) در تصحیح متنی که ترجمة مستقیم از عربی است، مراجعه به متن اصلی ضروری به نظر می رسد؛ اما نه به گونهای که استقلال ترجمة فارسی نادیده انگاشته شود و این نکتهای است که محبتی خود بر آن تأکید کرده است:" این جملهها و نکتهها از هرکس بوده باشد، امروزه از آن زبان فارسی است؛ چرا که سوخته دلی جان افروخته با روغن واژههای خود آنها را به جان و زبان فارسی ریخته و چشم و چراغ این زبان ساخته است " (قشیری،1391: 27 مقدمه).
این عبارت - همچون بسیاری دیگر از بخشهای ترجمه رسالة قشیریه – باید باتوجه به مناسبات بینامتنی آثار عرفانی و نیز ویژگیهای ذکر شده برای مراحل سیر و سلوک شرح شود، به این صورت که پاسخ گوی پرسش های زیر باشد: 1- چرا قشیری اول توبه را بیداری از خواب غفلت می داند؟ مراجعه به منازل السائرین خواجه عبداله انصاری و بحثی که درباره یقظه و انتباه دارد پاسخ گوی این پرسش است (رک: انصاری، 1417: 35-37).