چکیده:
هدف پژوهش بررسی و تبیین اندیشههای تاریخی – سیاسی سه مورخ معاصر عصر غزنوی است. تحقیق با نگرشی معناکاوانه انگیزهها، نیات و افکار سه مورخ را در تألیف آثارشان تبیین میکند. در نبود اندیشه گرانی مانند خواجه نظام الملک، باید دبیر- مورخانی همچون عتبی، گردیزی و بیهقی را اندیشهگر و آثار آنان را منابع سیاسی سلطنت واقعا موجود در دورهی غزنوی دانست. گردیزی در بیان رویدادهای تاریخی خون سرد و از جهت گیریهای ارزشی و عاطفی در مورد حاکمان پیشین و سلاطین وقت عاری است. اما آثار بیهقی و عتبی " برای کسی " است. هدف این دو جاودان ساختن شکوه و جلال خاندان ترک تبار غزنوی است. عتبی با نوشتن تاریخ به زبان عربی درصدد تبلیغ اقدامات محمود غزنوی در سرزمینهای عربی زبان خلافت است و بیهقی تاریخ و زبان فارسی را برای مشروعیت بخشیدن به خاندان گمنام غلامان ترک سامانی به کار میگیرد. به عکس آن دو گردیزی کهنترین تاریخ مستقل زبان فارسی را پی میریزد تا تاریخ و هویت ایرانی را در عرصه تاریخ و در کنار تاریخ بیگانگان حاکم بر ایران زنده نگهدارد و تداوم بخشد.
خلاصه ماشینی:
"»( گفتوگو با دکتر عباس زریاب خوئی، 1381 : 129 ) هدف این نوشتار بررسی اندیشههای تاریخی – سیاسی سه مورخ معاصر عصر غزنوی است: ابونصر محمد بن عبدالجبار عتبی مولف تاریخ یمینی؛ ابو سعید عبدالحی بن ضحاک مولف زین الاخبار و ابوالفضل بیهقی مولف تاریخ بیهقی.
نتیجهای که بیهقی از این مقدمات میگیرد این است که پادشاهان غزنوی از این دو تن برتر و آثار بزرگی دارند:«خداوندان و پادشاهان ما از این دو بگذشته اند به همه چیز ها باید دانست بضرورت که ملوک بزرگ تر روی زمین بودهاند و خاندان این دولت بزرگ را آن اثر و مناقب بوده است که کسی را نبود چنانکه در این تاریخ بیامد و دیگر نیز بیاید».
"(همان ، 1375 : 115 ) بیهقی نه تنها گمنام زادگان غزنوی را در جایگاه ملوک فاضل نشاند و برکشیدن آن ها را ناشی از تقدیر و حکمت خدا دانست، بلکه آنها را " میراث "دار خلافت اسلامی و تداوم دهنده " میراثی حلال " یعنی شریعت اسلام می داند: " ایزد عز ذکره چون خواست که دولت بدین بزرگی پیدا شود بر روی زمین، امیر عادل سبکتگین را از درجه کفر بدرجه ایمان رسانید و وی را مسلمان عطا داد و پس برکشید تا از آن اصل درخت مبارکشاخها پیدا آمد به بسیار درجه از اصل قوی تر.
عتبی با نوشتن تاریخ به زبان عربی درصدد تبلیغ اقدامات محمود غزنوی در سرزمین های عربی زبان خلافت است و بیهقی تاریخ و زبان فارسی را برای مشروعیت بخشیدن به خاندان گمنام غلامان ترک سامانی به کار میگیرد."