چکیده:
آدمی در مسیر تکاملی خود به سوی خداوند، به جهت دارا بودن طبیعت مادی (شهوانی)، با نفس اماره که امرکننده به زشتی ها و پستی ها می باشد، همیشه در ستیز است. این نوشتار با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی در پی ارائه مهارت های قرآنی غلبه بر نفس اماره است که انسان ها در پرتو آن(مهارت ها) می توانند بر نفس اماره فائق آیند و از آن در رشد و تعالی خویش بهره گیرند. مقاله حاضر با تکیه بر آیات کریمه و روش تفسیر موضوعی و معناشناسی و با هدف استخراج و شناسایی مهارت های قرآنی غلبه بر نفس اماره، آنها را مورد بحث قرار داده است. قرآن برای غلبه بر نفس اماره، مجموعه ای از مهارت های شناختی (آگاهی بخشی به وجود سرای واپسین، سرانجام نفس اماره هلاکت و جهنم و توجه دادن بشر به درک حضور خداوند در زندگی) و مهارت های رفتاری (پندپذیری، پیروی هدفمند و کنترل و محدود کردن نگاه) و مهارت های معنوی (ایمان، ارتباط با خدا، تقوا و صبر) را ارائه داده است که به تفضیل در این نوشتار بدانها پرداخته می شود. حاصل نوشتار حاضر این است که آدمی برای غلبه کردن بر نفس اماره و مقابله با خواسته های نفسانی حیوانی، ناگزیر از بهره گیری از مهارت های ارائه شده قرآنی است تا در پرتو آنها بتواند به سعادت که مطلوب فطری اوست، نایل آید وگرنه از مطلوب فطری خویش دور مانده، بلکه به واسطه تبعیت از خواسته های نفسانی امر شده از سوی نفس اماره، از حیوان هم پست تر می شود
خلاصه ماشینی:
قرآن برای غلبه بر نفس اماره ، مجموعه ای از مهارت های شناختی (آگاهیبخشی به وجود سرای واپسین ، سرانجام نفس اماره هلاکت و جهنم و توجه دادن بشر به درک حضور خداوند در زنـدگی) و مهـارت هـای رفتـاری (پندپذیری، پیروی هدفمند و کنترل و محدود کردن نگاه ) و مهارت های معنوی (ایمـان ، ارتبـاط بـا خدا، تقوا و صبر) را ارائه داده است که به تفضیل در این نوشتار بـدانها پرداختـه مـیشـود.
پرواضح است که ایجاد زندگی سالم و پیشروی به سوی کمال مطلوب کـه فطـرت آدمـی آن را خواستار است ، وقتی تحقق می پذیرد که انسان توان مقابله با نفس اماره را داشته باشد و در میـدان ستیز و مبارزه با او زانو نزند، چون در صورت عدم تـوان مقابلـه بـا دشـمن داخلـی (نفـس امـاره ) و تبعیت از او، آدمی هویت انسانی خویش را می بازد و از سلک انسـانیت خـارج مـی شـود و در مسـیر حیوانیت گام می نهد، بلکه بدتر از چهارپایان می شود: «أولئک کالأنعام بل هم أضل : آنها همچـون چهارپایانند، بلکه گمراه تر» (الأعراف /١٦٩).
خداشناختی توجه دادن بشر به درک حضور خداوند در زندگی یکی دیگر از مهارت های شناختی ارائه شده در قرآن برای غلبه نمودن بـر نفـس امـاره و امیـال نفسانی آن است که آدمی این نکته را درک کند که عالم محضر خداست و خدا در همه حال شـاهد بر اعمال بندگان است ، چه آنکه طبیعت آدمی این گونه است و اگر بداند کسـی اعمـال او را نظـاره می کند، شرم و حیا می کند از اینکه بخواهد کار خلاف و زشتی را مرتکـب شـود.