چکیده:
تعبیر «سبع طرائق» در آیه 17 مؤمنون ـ که فقط یکبار در قرآن بهکار رفته است ـ عموما به «سبع سماوات» یا «هفت راه بالای سر» تفسیر شده که زمینهساز ظهور شبهاتی شده است. توجه حصرگرایانه به یک معنا و غفلت از دیگر معانی کلمات این ترکیب و عدم توجه به سیاق آیه و واژگان همنشین، احتمالا منشأ چنین دیدگاهی است. نظر به اینکه واژگان «سبع، طرائق و فوق» به ترتیب به معانی دیگری چون «تکثیر و مبالغه» و «اصناف و شیوهها» و «فوقیت مکانتی و فزونی» استعمال شدهاند، با توجه به این معانی و سیاق آیات قبل و بعد، دو احتمال قابل ارائه است؛ یکی اینکه مراد از «سبع طرائق» هفت طریقه وجودی در طی خلقت انسان و تکمیل آفرینش او باشد. دیگر آنکه فراتر از خلقت انسان، آفرینش دیگر اصناف و گروههای فراوان از موجودات عالم، اراده شده باشد. قبول هریک از دو نظر، ترادف «سبع طرائق» با «سبع سماوات» را نفی مینماید. از این رو، لازمه فهم دقیق و صحیح واژهها و جملههای قرآنی، توجه به همه وجوه معنایی کلمات در یک ترکیب، واژگان همنشین و بافت کلام است.
خلاصه ماشینی:
"یکی از خاستگاههای شبهه «هفت آسمان بالای سر» معنایی است که غالب مفسران برای عبارت «سبع طرائق» در آیه «و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق» در نظر گرفتهاند؛ یعنی آن را بهمعنای هفت آسمان دانسته و «سبع طرائق» را به «سبع سماوات» در آیات دیگر ارجاع دادهاند (مقاتل بن سلیمان، 1423: 3 / 153؛ قمی، 1367: 2 / 91؛ طوسی، بیتا: 7 / 356؛ زمخشری، 1407: 3 / 179) البته معانی دیگری نیز مانند راههای عبور ملائکه برای «سبع طرائق» از سوی برخی دیگر ارائه شده است.
برخی دیگر از مفسران «طریقة» را به دین اسلام، مسلک، شیوه حق، هدایت و ایمان تفسیر کردهاند (مقاتل بن سلیمان، 1423: 4 / 464؛ طوسی، بیتا: 10 / 154؛ ابنشهر آشوب، 1410: 1 / 182؛ طباطبایی، 1417: 20 / 46) بعضی دیگر آن را به روش و آیین کفر معنا کرده و معتقدند خداوند به کسانی که بر آیین کفر استقامت ورزند، نعمتهای فراوانی میدهد تا بدین وسیله ایشان را مورد امتحان قرار دهد (فراء، بیتا: 3 / 193؛ ابنقتیبه، بیتا: 1 / 419؛ اندلسی، 1420: 10 / 299) هریک از دیدگاههای فوق واژه «طریقه» را به معانی دین، آیین، سنت، روش و مسلک حمل مینماید.
(آیات 16 ـ 15) با در نظر گرفتن معنای عدد هفت بهعنوان عددی تامه برای «سبع» و معنای شیوهها و طریقهها برای «طرائق» و نیز با توجه به آیه «و لقد خلقنا فوقکم سبع طرائق» که بعد از آیات مربوط به خلقت انسان ذکر شده و با عنایت به اینکه مراتب وجودی قبلی آفرینش انسان مقدمه شکلگیری مرتبه وجودی بعدی اوست، میتوان دلالت «فوق» در این آیه را رتبی دانست که مفهوم ضمنی تسلط و غلبه نیز از آن، قابل برداشت است."