چکیده:
از ابتدای خلقت بشر تا کنون، در تمامی ادیان الهی و غیر الهی، انسان معتقد، در عابدانه ترین نقش عبودیت خویش در محضر معبود به عنصر عبادت و از آن میان در خالصانه ترین شکل آن به دعا رسیده است. سخن به گزاف نیست اگر دعا را لب بندگی بدانیم، چرا که در تعمقی عمیق یک دعای حقیقی و کامل، مشمول تمامی عناصر خلوص و ایمان است. این مسئله که یک دعا کننده ی واقعی در حین این رویارویی با معبود خویش، تا چه حد با اخلاقیات و مسائل مربوط به کسب فضایل آن و خودسازی درگیر می شود و چه میزان، دعا باعث می شود داعی به رشد اخلاقی خویش بیافزاید و از طرف دیگر اینکه این رشد اخلاقی در رشد و تعالی محتوای دعای داعی تا چه اندازه تاثیر گذار است قابل تحلیل و بررسی می باشد. دعا امری معنویست و انسان در برخورد با معنویات به چالش با خویشتن بر می خیزد.
خلاصه ماشینی:
از سوی دیگر تصویر انسان از خودش نیز به هنگام رویارویی بـا خداونـد در کیفیـت دعـای او تأثیر می گذارد: دعا از زبان یک انسان لجوج است ؟ انسانی پر از کینه و عـداوت ؟ یـک انسـان و قلب خالص شده اش ؟ کسی که هنوز مطمئن نیست دعایش شنونده ای دارد یا نه ؟ یا کسی که تردید دارد خداوند به او نظر لطف دارد؟ تصویر خداوند در ذهن انسان و تصویر انسان در ذهن خود هر چه باشد لازم است همواره بـه یاد داشته باشد که در هر حال رخصت گفتگو با معبود به او داده شده است و این دعا و گفتگـو در حقیقت همان اظهار بندگی و نیاز است به درگاه بی نیاز و تعمق در معنای این مفهـوم مـا را هر چه بیشتر به این نتیجه نزدیک میکند که لب بندگی و عصاره ی عبادت چیزی به جز دعـا نیست : «الـدعاء مــخ العبــاده : دعــا لــب بنــدگی اســت »(حــر عــاملی، ١٣٨٦، صــفحه ٢٨، ١٣٧٢ صفحه ١٦٧) تکامل انسان ، تعالی دعا دعا از سر نیاز است و نیاز نه تنها از فردی به فرد دیگر متفاوت است که در وجود یک فرد نیز از زمانی به زمان دیگر ممکن است تغییر یابد.