چکیده:
استفاده از آیات قرآن و احادیث نبوی در متون منثور پس از اسلام امری رایـج بـود کـه بـه منظـور حفظ کلام الهی و نبوی، همچنین آرایش و تزیین متن به شیوه های گوناگون به کـار مـیرفـت . کـاربرد آیات و احادیث ، اساس و شالودة متون عرفانی را تشکیل میدهد که در نثرهای ساده و فنی ایـن دسـته از متون به صورت گسترده به کار رفته است . کتاب شرح شطحیات اثـر روزبهـان بقلـی از جملـه متـون منثور عرفانی به نثر فنی (قرن ششم ) است که در آن بیش از هزار بار آیات قـرآن و احادیـث نبـوی بـه شیوه های مختلف به کار رفته است . در این مقاله کوشش شده است با مطالعه دقیق و کامل کتاب شرح شطحیات ، ابتدا، آماری جامع از تعداد آیات و احادیث به کار رفته در مـتن ارائـه شـود و پـس از نشـان دادن موارد پرکاربرد، از سه دیدگاه دستور، بیان و معانی به بررسی و تحلیل کاربرد انواع آیات و احادیث کتاب پرداخته شود. در بخش دستور، نقش های دستوری آیات و احادیث اعم از فاعلی، مفعولی، اضـافی و...، نیز نحوة قرار گرفتن آن ها در جمله بررسی شده است . در بخش بیان ، اضافه هـای تشـبیهی سـاخته شده با آیات و احادیث ، تصاویر شاعرانه حاصل از آن ها، انگیزه و اهـداف روزبهـان از سـاختن ایـن گونـه تصاویر تحلیل و بررسی شده است . در قسمت معانی نیز بر اساس دیدگاه حسـین خطیبـی بـه بررسـی اغراض ثانوی کاربرد آیات و احادیث در جمله پرداخته شده است .
خلاصه ماشینی:
"در جدول زیر آیاتی که بیش از ده بار و احادیثی که بیش از پنج بار تکرار شده ، آمده است : آیه شمار تکرار «أرنی» (الأعراف / ١٤٣) 24 «ألست بربکم » (الأعراف / ١٧٢) 31 «إنی أنا الله » (القصص / ٣٠) 13 «تبت إلیک » (الأعراف / ١٤٣) 12 «دنا فتدلی» النجم / ٨) 20 «ربنا ظلمنا» (الأعراف / ٢٣) 14 «سبحان الذی أسری» (الإسراء/ ١) 13 «وعصی آدم ربه فغوی» (طه / ١٢١) 13 «قاب قوسین » (النجم /٩) 14 «قل الله ثم ذرهم » (الأنعام / ٩١) 13 «کل من علیها فان » (الرحمن / ٢٦) 12 «ما زاغ البصر وما طغی» (النجم / ١٧) 18 «ما کذب الفؤاد ما رأی» (النجم / ١١) 13 «هذا ربی» (الأنعام /٧٦، ٧٧ و ٧٨) 29 ************* حدیث نبوی شمار تکرار أنت کما أثنیت علی نفسک 6 جاء الله من سینا 6 خلق الله آدم علی صورته 15 رأیت ربی فی أحسن صورة 8 الفقر فخری 6 لا أحصی ثناء 41 لست کأحدکم 6 لی مع الله وقت 8 جدول فوق نشان می دهد که روزبهان در تألیف شرح شطحیات بیشتر تحت تأثیر کدام یک از آیـات و احادیث قرار گرفته است و اینکه مضامین کدام یک از آنها برای او بیشتر الهـام بخـش اسـت و ابـزاری برای تصویرسازی و ابداع مضامین و تأویلات عرفانی به شمار رفته است ، چنان که در بخش بیان خواهیم دید، ایجاد تصاویر شاعرانه با آیات و احادیث پرکاربرد نیز بیشتر است ."