رهیافتی نو بر حجیت خبر واحد در تفسیر (با تکیه بر دیدگاه شیخ طوسی) مقاله

آیا حجیت خبر واحد اختصاص به روایات فقهی دارد یا شامل روایات تفسیری نیز می شود، دو دیدگاه عمده وجود دارد. برخی معتقدند ادله حجیت خبر واحد اختصاص به روایات فقهی دارد و شامل روایات معرفتی نمی شود. عده ای هم حجیت را اعم می دانند. مشهور میان محققان این است که شیخ طوسی مخالف حجیت خبر واحد در تفسیر است. پژوهشگران به عبارت شیخ در مقدمه تفسیر تبیان استناد کرده اند. از دقت در آن عبارت و توجه به دیگر عبارات شیخ در تفسیر تبیان و عدة الاصول، به دست می آید که شیخ طوسی از موافقان حجیت خبر واحد در تفسیر است.

می‌خواهیم بدانیم که آیا حجیت خبر واحد اختصاص به فقه و آموزه‌های عملی دین دارد یا آنکه در تفسیر نیز حجت است و باز بحث را خاص‌تر می‌کنیم و در پی کشف دیدگاه شیخ طوسی هستیم. در واقع، سخن در این است که اگر روایتی با احراز شرایط حجیت، در تفسیر آیات معارفی رسید، از نظر شیخ طوسی حجت می‌باشد یا نه؟ اصل بحث از حجیت خبر واحد قدمتی هزار ساله و بیشتر دارد و همۀ دانشمندان، جز عده‌ای چون سید مرتضی (علم‌الهدی، 1376: 2/52) و ابن ادریس (ابن ادریس، 1410: 1/120)، حجیت آن را پذیرفته‌اند؛ 1 اما اینکه دیدگاه تفصیل در حجیت خبر واحد بین روایات فقهی و غیر فقهی چه زمانی مطرح شد، به نظر می‌رسد نخستین بار علامه طباطبایی بحث را به طور جدی مطرح کرده و در چندین جای المیزان بر حجیت نبودن خبر واحد در غیر احکام عملی تصریح نموده است (طباطبایی، 1417: 10/351 و 14/205؛ همو، 1353: 101). ظاهر این عبارت همین مطلب است؛ ولی دقت بیشتر در عبارات مختلف شیخ طوسی در مقدمۀ تفسیر تبیان و دیگر کتب این دانشمند بزرگ ثابت می‌کند که بر خلاف این دیدگاه، ایشان مخالف حجیت خبر واحد معتبر در تفسیر نیست، بلکه از موافقان این دیدگاه است. این نشانگر آن است که شیخ طوسی خبر واحد را در تفسیر معتبر می‌دانسته است؛ چون روایاتی که به آن استناد کرده، همه روایات متواتر و محفوف به قرینۀ قطعیه نیست، بلکه فقط تعداد محدودی از روایات متواتر یا محفوف به قرائن قطعیه است؛ بیشتر آن‌ها اخبار واحدی هستند که حتی به اصطلاح امروزی ممکن است ضعیف‌السند نیز باشند.