چکیده:
این جستار، سبک زندگی ایمانی را در پرتو قرائت مضمونی و ساختاری سوره حجرات و با عنایت به مبحث نظری معناشناسی ایمان و کفر بررسی میکند. ابتدا به پیشینه بررسی سوره حجرات در تفاسیر مختلف از جمله المیزان و نمونه و برخی تکنگاریها اشاره میشود. سپس، ساختار و مضمون سوره حجرات در پرتو سبک زندگی ایمانی بررسی میشود. عبارت «یا ایّها الذین آمنوا»، نوعی فراخوانی یا خطاب تلقی شده که ایدئولوژی اسلامی را برمیسازد. در این سوره، شش بار این فراخوانی به کار رفته است. این فراخوانیها در پرتو معناشناسی دو مفهوم متضاد ایمان و کفر بررسی میشوند. آنگاه از سبک زندگی ایمانی نیز ذکر به میان میآید. در ادامه، گفته میشود که این فراخوانیها از نوع سلبی است و لازم است در سبک زندگی ایمانی از آنها پرهیز شود. بر پایه معناشناسی دو مفهوم ایمان و کفر و حوزه معنایی آنها، شش صفت نکوهیده در این سوره که ریشه زبانی دارند، بررسی میشوند. این شش صفت عبارتند از: استهزاء، عیبجویی، انتساب القاب زشت، گمان بد، تجسس و غیبت. آنگاه تقوا برترین صفت موثر بر این شش صفت نکوهیده معرفی میشود. در پایان، الگویی مبتنی بر دو قطب ایمان و کفر برای سبک زندگی ایمانی ترسیم شده و به چند یافته اشاره میشود.
خلاصه ماشینی:
از جمله مضامین اصلی این سوره که آن را سورۀ اخلاق، ادب و نظم، آداب و مناسبات اجتماعی جامعۀ ایمانی نیز میدانند، عبارتند از: لزوم حفظ حرمت و حریم پیامبر( و آداب معاشرت و به ویژه طرز گفتگو با ایشان (آیات 1ـ 5)؛ تحقیق و تتبع دربارۀ اخبار و پیامهایی که فاسقان میآورند (آیۀ 6)؛ دستور به احراز صلح و عدالت میان مٶمنان (آیات 9ـ10)؛ عدم استهزاء یکدیگر (آیۀ 11)؛ پرهیز از غیبت، بدگویی و تجسس در احوال و رفتار دیگران؛ دوری از گمان (آیۀ 12)؛ یکسانی مرد و زن نزد خدا (آیۀ 12) و اینکه مسلمانان جملگی با هم برادرند.
از این رو، اگر برای نمونه، قرار است سبک زندگی ایمانی بر اساس آیات سورۀ حجرات بررسی شود، نباید فراموش کرد که ویژگیها و مٶلفههایی که از جامعۀ ایمانی در این سوره فهرست شده، جملگی در دورنمای نظام اخلاقی ـ دینی معادمحور قرآن قرار دارد که همانا هدایت بشر به سوی رستگاری در جهان اخروی است.
در این آیات همان گونه که در تفاسیر المیزان (موسوی همدانی، 1374: 18/481 به بعد) و نمونه (مکارم شیرازی، بیتا: 3/503 به بعد) آمده است، خداوند از پی آیات پیشین که مٶمنان را در برقراری صلح و عدل میان سایر برادران دینی خطاب قرار میدهد و رعایت این ویژگیها را از شرایط جامعۀ ایمانی میداند، در آیات 11 و 12، مٶمنان را به دوری جستن از برخی رذایل فرمان میدهد که ممکن است علاوه بر روابط فردی، تبعات اجتماعی از جمله اختلاف و دشمنی در جامعه در پی آورند.