چکیده:
فرهنگ میرزا ابراهیم واژهنامهای است از میرزا ظهیرالدین ابراهیم اصفهانی که در
سال 986 ه . ق. آن را تألیف کرده است. میرزا ابراهیم (درگذشته 989 ه . ق)
فرزند میرزا شاه حسین صفوی، وزیر اعظم شاه اسماعیل صفوی است. وی در
ترتیب فرهنگ خود، حرف نخست را «باب» و حرف پایان را «فصل» قرار داده
است. این فرهنگ با واژه «آرا» آغاز شده و به کلمه «یزدادی» خاتمه یافته است.
میرزا ابراهیم، اشعار بسیاری را از شعرای متعدد به عنوان شواهد لغوی آورده و
بیشترین ابیات، از آن فردوسی، انوری، ظهیرفاریابی و کمالالدین اسماعیل
اصفهانی است. میرزا ابراهیم در تدوین واژهنامه خود از شیوه کسانی چون محمدبن
هندو شاه نخجوانی مؤلف صحاح الفرس استفاده کرده و فرهنگ او از منابع مورد
استفاده فرهنگهای بعدی همچون مجمع الفرس سروری، فرهنگ جهانگیری، برهان قاطع
و غیاثاللغات است.
نسخههایی از این واژهنامه در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، کتابخانه مجلس
شورای اسلامی، مؤسسه لغتنامه دهخدا، کتابخانه وزیری یزد، مدرسه شهید
مطهری و... محفوظ است.
خلاصه ماشینی:
"تأثیرپذیری فرهنگ میرزا ابراهیم از دیگر فرهنگها و تأثیرگذاری بر فرهنگهای دیگر میرزاابراهیم در فرهنگ خود پس از نام خدا آغاز سخن از حروف فارسی کرده است که عرب بدان تکلم نمیکند و از حروف خاص عرب که عجم چندان میل و رغبتی به استفاده از آن ندارد و نیز درباره حروفی که ترکان را زیاد با آن حروف سروکاری نیست سخن گفته و برای برخی از حروف تحت عنوان «فصل» بحثی دارد30 و درباره دستور زبان از جمله جمع بستن کلمات و در مورد اضافه و اسم فاعل و اسم مفعول و تعریب و اسماء اشاره و ادات تشبیه و غیره بحثهای جالب و خوبی دارد.
وی در فرهنگ خود ترتیب لغات را بر اساس حروف تهجی قرار داده حرف اول کلمه را باب و حرف آخر را فصل به حساب آورده و شواهدی را نیز از اشعار استادان در فرهنگ خود گنجانده است، مجمع الفرس از حیث تحقیق در مطالب و خوبی ترتیب لغات که از شیوه میرزا ابراهیم استفاده کرده است در میان کتب لغت فارسی از اهمیت بسزایی برخوردار است.
7. فرهنگ میرزا ابراهیم: این نسخه خطی با شماره 4399 هم اکنون در کتابخانه عمومی حضرت آیت الله مرعشی نجفی قم نگهداری میشود که آغاز و انجام آن به شرح ذیل است: آغاز: بدان که عرب بچیم و پاوگاف و ژا مثل چه و پا و گردن و کژ تنطق ننماید الانادرا."