چکیده:
بروز پیامدهای منفی ناشی از تاکید بر رشد اقتصادی در فرایند توسعه موجب شد تا از اواسط دهه 1970 میلادی، موضوع توسعه پایدار مورد توجه صاحب نظران و سیاست گذاران قرار گیرد. در این جهت مطرح شدن بحث ها و مضمون های «اجتماعی» بر شیوه، اهداف و گستره برنامه ریزی تاثیر گذاشت و این مسئله با نوعی تحول پارادایمی در سیاست گزاری توسعه همراه شد. سابقه برنامه ریزی در ایران بیش از 60 سال است و در این مدت 11 برنامه ملی توسعه تدوین شده است. این برنامه ها مبتنی بر الگوها و نظریه هایی است که علاوه بر شرایط و زمینه های بیرونی، دیدگاه سیاست گذاران را نیز درباره توسعه بازتاب می دهد. از این رو، بررسی و تحلیل این برنامه ها می تواند به شناخت روند نظری توسعه در ایران کمک کند. در مقاله حاضر تلاش شده است تا شیوه، اهداف و گستره برنامه ریزی در ایران مورد بررسی و تفسیر قرار گیرد. اینکه چه مجموعه ای از کنشگران در تدوین برنامه نقش داشته اند، مولفه های محیطی تا چه اندازه بر محتوای برنامه ها تاثیر گذاشته اند و حوزه های اجتماعی نظیر آموزش، بهداشت و درمان، مسکن، رفاه و تامین اجتماعی چه جایگاهی در برنامه های داشته اند. بدین منظور قوانین مربوط به برنامه های عمرانی قبل از انقلاب (برنامه های اول تا ششم) و برنامه های توسعه بعد از انقلاب (برنامه های اول تا پنجم) به روش تحلیل محتوای مضمونی و با استفاده از مدل بسط یافته جعبه سیاه ایستن مورد بررسی قرار گرفته اند. بنابریافته ها، متغیرهای زمینه ای محیط سیاست گزاری، تاثیر اساسی بر متغیرهای ماهیتی و ساختاری دارند. همچنین، برنامه ریزی در ایران به لحاظ روش و فرایند تدوین، اجتماعی نشده است و اهداف اجتماعی نیز یا به عنوان ابزار رشد اقتصادی و یا به عنوان ابزاری برای کاهش پیامدهای منفی ناشی از سیاست های مبتنی بر رشد اقتصادی مدنظر قرار داشته اند
خلاصه ماشینی:
"در برنامۀ اول مصوب، عدم کاهش سطح ارائۀ خدمات بهداشتی و درمانی، کاهش هزینههای دولت از طریق جلب مشارکت بخش خصوصی در ایجاد و ادارۀ مؤسسات درمانی، تأمین آموزشهای عمومی بهداشتی-درمانی و تأمین تغذیه در حد نیازهای زیستی، مورد توجه برنامهریزان قرار گرفت و بدینمنظور 3/8 درصد منابع مالی برنامه، به این فصل اختصاص یافت.
بهموجب مادۀ 40 قانون برنامۀ سوم طراحی ساختار سازمانی مناسب تأمین اجتماعی با هدف رفع تداخل وظایف دستگاههای موجود، حذف و یا ادغام دستگاههای موازی، تأمین پوشش کامل جمعیتی از نظر ابعاد نظام تأمین اجتماعی و جامعیت نظام، افزایش کارآمدی و اثربخشی سازمانهای مربوط و کاهش هزینههای اداری و پشتیبانی مجموعۀ نظام تأمین اجتماعی، پیشبینی سازوکار لازم برای برقراری هماهنگی بین سازمانهای مربوط و اتخاذ سیاستهای واحد در بالاترین سطح تصمیمگیری اجرایی، استفادۀ مؤثر از مؤسسات خیریه، امکانات مردمی، وقف و هم چنین شوراهای اسلامی شهر و روستا، مراکز دینی، مذهبی و تأکید بر استفاده از سازمانهای موجود و پرهیز از ایجاد سازمانهای جدید در این حوزه مورد تأکید قرار گرفت.
جدول 1- سهم اعتباری فصول آموزش، بهداشت، تأمین اجتماعی و مسکن در برنامههای توسعۀ کشور (رجوع شود به تصویر صفحه) موضوع مشارکت مردم در فعالیتهای سیاسی و اجتماعی در قالب نهادهای مدنی، اولین بار در برنامۀ سوم قبل از انقلاب مطرح شد که با توجه به نقش مشاوران هاروارد در تدوین برنامه، بدبینی شاه را برانگیخت اما با این وجود، مقولۀ مشارکت بهعنوان یک هدف اجتماعی در سطوح مختلف در برنامههای چهارم، پنجم و ششم نیز مطرح شد."