چکیده:
حکیم عزّالدین ابراهیم کیشی، فیلسوف، طبیب و دانشمند گرانمایه قرن هفتم هجری است که ابعاد زندگی و شخصیت وی تاکنون ناشناخته مانده است. او در سالهای آغازین قرن هفتم در کیش به دنیا آمد و
برای فراگیری دانش راهی شیراز شد. مراحل پختگی و کمال علمی وی با روزگار اتابک ابوبکر سعد زنگی
همراه بوده است. در سالهای پایانی حکومت ابوبکر سعد زنگی بین ابوبکر و شماری از دانشمندان از جمله
عزّالدّین کیشی که اغلب از صاحبان علوم عقلی بوده اند نزاعی در میگیرد که سرانجام به اخراج و تبعید
تنی چند از ایشان میانجامد. مقصد بعدی عزّالدّین کرمان بوده است. عزّالدّین که به دعوت ترکان خاتون،
حاکم قراختایی کرمان راهی آن دیار شده بود تا پایان عمر در آن دیار مسکن میگزیند و ضمن مداوای
بیماران به تکمیل دانش و تجربیات پزشکی میپردازد و سرانجام به نگارش آثار گوناگون دست مییازد.
نگارنده با تکیه بر منابع تاریخی و آگاهیهای درون متنی آثار کیشی کوشیده است از زوایای نهان زندگی و
اندیشه آن حکیم فرزانه پرده بردارد و کتابها و رسائل وی را به جویندگان معرفی نماید.
خلاصه ماشینی:
در تاریخ وصاف و شیرازنامه که در فارس نگارش یافتـه اسـت بـه محـل تبعیـد حکمـا و دانشمندان و چگونگی آن اشاره نشده است ؛ اما تاریخ شاهی و سمط العلی للحضره العلیا که هر دو سرگذشت قراختائیان کرمان را به قلم آورده اند، بی آن که به تبعیـد علمـا از شـیراز اشـاره کرده باشند از دعوت و استقبال ترکان خاتون از علما از جملـه عزالـدین کیشـی و شـهاب الـدین توره پشتی سخن گفته اند.
از برابر نهاد گزارش های سمط العلی و تاریخ شاهی چنین بر می آید که : ١- هر دو متن بر دعوت ترکان خاتون از عزالدین کیشی تأکید دارند؛ اما تـاریخ شـاهی بـه مدت اقامت کیشی در کرمان نپرداخته است .
اگر قول ناصرالدین منشی کرمانی را که گوید عزالدین کیشی «مدت بیست و پـنج سـال در کرمان طبیب مبارک نفس و قدم و پیشوا و استاد و ائمۀ امم بود» بپذیریم و طبق گفتـۀ فصـیح خوافی تاریخ وفات او را ٦٩٢ بپنداریم و این زمان را با روزهای خروج وی از شیراز چه به صورت تبعید و یا به تصریح تاریخ شاهی و سمط العلی به دعـوت ترکـان خـاتون ، مقایسـه کنـیم در این جا با تناقضی روبرو می شویم و آن این که اخراج و تبعید عزالدین کیشـی بـه تصـریح تـاریخ وصاف به دستور اتابک ابوبکر سعد زنگی صورت گرفته است .
١٣ از تاریخ ولادت قطب رازی در منابع تاریخی و تذکره ها خبری نیسـت و چنان چه نام برده در اواخر قرن هفتم نیز به دنیا آمده باشد باز هم با توجه به وفات شمس الدین در دهۀ پایانی این قرن (٦٩٤) شاگردی قطب رازی نزد وی منتفی است ؛ بنابراین مسـلم اسـت کـه لفظ «رازی »، اشتباها در نوشتۀ استاد دانش پژوه به جای شیرازی نشسـته اسـت .