چکیده:
در این مقاله غزل 374 از غزلیات سعدی (براساس نسخه فروغی) بررسی شده است. در بخش نخست، لغات و اصطلاحات شعر مورد بررسی قرار گرفته است، سپس برای شناخت همهجانبه غزل، ساختار آن از منظرهای گوناگون تحلیل شده است.این غزل دارای ردیف است. در آن از آرایههای بدیعی مانند ایهام، ایهام تناسب، تناسب، تضاد، تناقض، لف و نشر، جناس، حسن تعلیل و گفتگو استفاده شده است. هر کدام از این آرایهها علاوه بر کارکرد آشناییزدایی و زیباشناختی، در تقویت موسیقی شعر نیز مؤثر هستند. شاعر در این غزل ده بیتی؛ مجموعا سه تشبیه، یک استعاره، یک مجاز و ده کنایه به کار برده است و بسامد بالای کنایات آن در مقایسه با دیگر صورتهای خیال کاملا مشهود است.این شعر متعلق به سبک عراقی است و از خصوصیات بازمانده سبک خراسانی، که گاه در سخن سعدی اثری اندک از آنها دیده میشود، تنها تسکین متحرک وجود دارد. ابیات دستورمند هستند و با بازگردانی سادهای به نثر تبدیل میشوند. جملهها اغلب در بیت و گاه در مصراع تمام میشوند و در آنها ترتیب اجزای جمله (فاعل + مفعول + فعل) رعایت شده است.
خلاصه ماشینی:
"ب - 3 - 2) همحروفی تکرار صامتهای غزل به شرح جدول زیر است: شماره بیتبیتواج یا هجای مکرربیتاولاز در درآمدی و من از خود بهدر شدمگفتی کزاین جهان، به جهان دگر شدمواج d هشت بار / واج r چهار بارواج m چهار بار / واج n چهار باربیت دومگوشم به راه تا که خبر میدهد ز دوستصاحبخبر بیامد و من بیخبر شدمواج b شش بار / واج d پنج بارواج m پنج بار / واج r چهار باربیت سومچون شبنم اوفتاده بدم پیش آفتابمهرم به جان رسید و به عیوق برشدمواج b شش بار / واج m پنج بارواج sh سه باربیتچهارم گفتم ببینمش، مگرم درد اشتیاقساکن شود؛بدیدم و مشتاقتر شدمواج m هفت بار / واج d شش بارواج sh پنج باربیت پنجمدستم نداد قوت رفتتن به پیش یارچندی به پای رفتم و چندی به سر شدمواج d شش بار / واج r چهار بارواج n چهار باربیت ششمتا رفتنش ببینم و گفتنش بشنوماز پای تا به سر، همه سمع و بصر شدمواج b پنج بار / واج m پنج بارواج sh چهار بار / واج s سه باربیت هفتممن چشم از او چگونه توانم نگاه داشت؟کاول نظر، به دیدن او، دیدهور شدمواج d شش بار / واجn شش بارواج m چهار باربیتهشتمبیزارم از وفای تو یک روز و یک زمانمجموع اگر نشستم و خرسند اگر شدمواج r پنج بار / واج z چهار بارواجm چهار باربیت نهماو را خود التفات نبودی به صید منمن خویشتن اسیر کمند نظر شدمواجn شش بار / واج r سه باربیت دهمگویند: روی سرخ تو سعدی که زرد کرد؟اکسیر عشق بر مسم افتاد و زر شدمواج r هفت بار / واج d شش بارواج s چهار بار ب - 3 - 3) همآوایی تکرار مصوتها: ردیفبیتتکرار مصوتa / ãتکرار مصوتe / iپتکرار مصوتu / o1بیتاول16 بار7 بار5 بار2بیت دوم15 بار8 بار5 بار3بیت سوم11 بار10 بار4 بار4بیت چهارم15 بار8 بار4 بار5بیت پنجم15 بار8 بار4 بار6بیت ششم18 بار5 بار4 بار7بیت هفتم14 بار9 بار4 بار8بیت هشتم16 بار5 بار7 بار9بیت نهم12 بار10 بار5 بار10بیت دهم10 بار9 بار7 بار11مجموع142 بار99 بار51 بار چنانکه مشاهده میشود، فراوانی مصوتها بهترتیب مصوت a و ã 142 بار، سپس e و i 99 بار و o و u 51 بار است."