چکیده:
سنت شرقشناسی به تحلیل تاریخی عقاید شیعه پرداخته است و پیروان چندی از این سـنت نیز در میان باورمندان به تشیع ظهور کردهاند؛ اما این مطالعـات در مـواردی روشـمند نبـوده و در برخـی موارد، نتایج تامل برانگیزی را به خصوص در حوزة شیعه شناسی به همراه داشته اند. این در حـالی اسـت که به دلیل نیاز به اتخاذ رویکرد تاریخی در مطالعة عقاید اسلامی از چنین گرایشی در مطالعات اسـلامی نمی توان صرفنظر کرد. به نظر می رسد برای بالاترین بهرهوری از این نوع مطالعات، باید تلاش کرد تا رویکرد تاریخ فکر غربی را براساس نیازها و دغدغه های بومی ، در حوزة شیعه شناسی به کار بست . با توجه به این که مهم ترین دغدغه و چـالش پـیش روی مطالعـات تـاریخ فکـر -بـه خـصوص در محافل سنتی تر-تعارض آن با عقاید کلامی اولیة شیعه است ، به نظـر مـی رسـد نخـستین گـام در مـسیر ساماندادن و بومی سازی این حیطة مطالعاتی ، تلاش برای بررسی و سنجش نسبت تاریخ فکر با کلام از زاویه های مختلف باشد؛ مقالة پیش رو نخستین تلاش در جهت این مهم است . در این مقاله پس از بیان مباحث مقدماتی ، نخست کنکاشی در جهت تبیین دقیق تر مرزهای کـلام و تاریخ فکر صورت می گیرد. در مرحلة بعد تاثیر پیش فرضهای کلامی بر تاریخ فکر بررسی مـی شـود. در مرحلة سوم دربارة تعارض کلام با تاریخ سخن به میان می آید و تلاش می شود ماهیت این تعارض و بازگشت آن به تاریخ و سپس وظیفة مورخ در مواجهة با آن بازنمایی شود.
خلاصه ماشینی:
با توجه به این که مهم ترین دغدغه و چـالش پـیش روی مطالعـات تـاریخ فکـر -بـه خـصوص در محافل سنتی تر-تعارض آن با عقاید کلامی اولیة شیعه است ، به نظـر مـی رسـد نخـستین گـام در مـسیر ساماندادن و بومی سازی این حیطة مطالعاتی ، تلاش برای بررسی و سنجش نسبت تاریخ فکر با کلام از زاویه های مختلف باشد؛ مقالة پیش رو نخستین تلاش در جهت این مهم است .
واقعیت این است که از یکسو نمی توان از این حوزة مطالعاتی جدید و دستاوردهای آن برای حیطة مطالعات تاریخی صرف نظر کرد و از سوی دیگر دغدغه ای نیز به عنوان تعارض مطالعات تاریخ فکر با عقاید کلامی اولیة شیعه - به خصوص در محافل سنتی تر- وجود دارد.
تعارض کلام با تاریخ ، مورخ چه وظیفه ای دارد؟ تأثیر پیش فرضهای کلامی بـر مطالعـات تـاریخ فکر چیست ؟ حوزههایی از تاریخ فکر که هیچگاه در آنها تعارض با کلام رخ نمی دهد چیست ؟ نگارندگان در پاسخ به این پرسش ها رهیافت هایی دارند که مبتنی برچند فرضیة اصلی اسـت : اولا براساس معیاری که در این مقاله - براساس تحلیلی منطقی - ارائه شده است می تـوان گـزاره های تاریخی و کلامی را کاملا از یکدیگر تفکیک کرد.