چکیده:
این مقاله تبیین و تحلیل تاثیر اصول تاسیسی ملاصدرا بر معنای متن است. در حکمت صدرایی، معنای متن و تاویلات آن، بهگونهای از مبانی و اندیشههای صدرا متاثر است که معانی تاویلی در آن، صرفا بر این اساس، منطقی و توجیهپذیر است؛ در مکتب صدرا، معنا که از مواجههی انسان با هستی شکل میگیرد، نفسالامری دارد که انسان موید به کشف وحیانی، آن را بیان و نامگذاری میکند و از قابلیتهای آن برای معرفی حقایق عوالم مختلف استفاده میکند. مبانی و اندیشههای صدرا، ازجمله اصالت وجود، تشکیک وجود، قاعدهی بسیط الحقیقه، اندیشههای صدرا دربارهی علمالنفس، حرکت جوهری و اعیان ثابته، هریک بهنحوی بر منطق معنی از عالم حس یا عالم خیال و عقل موثر است و پشتوانههای هستیشناختی تاویل متن را بهخوبی تبیین میکند. در این مقاله، تاثیر مبانی و آرای صدرا بر معنای متن استنباط شده و همراه با نمونههایی از متونی آمده است که صدرا از آنها معانی خاصی را استخراج کرده یا تطبیق صورت داده است. این مقاله که با روش توصیفی – تحلیلی همراه با تطبیق بر تفاسیر (تاویلهای) صدرا تالیف شده است، قابلیت فلسفهی صدرایی در توسعهی معانی حاصل از متن را نشان میدهد و منطق تاویلات او را از زاویهی یادشده بیان میکند.
خلاصه ماشینی:
در حکمت صدرایی، معنای متن و تأویلات آن، بهگونهای از مبانی و اندیشههای صدرا متأثر است که معانی تأویلی در آن، صرفا بر این اساس، منطقی و توجیهپذیر است؛ در مکتب صدرا، معنا که از مواجههی انسان با هستی شکل میگیرد، نفسالامری دارد که انسان مؤید به کشف وحیانی، آن را بیان و نامگذاری میکند و از قابلیتهای آن برای معرفی حقایق عوالم مختلف استفاده میکند.
یکی از اصول اساسی حکمت متعالیهی صدرا که بهمنزلهی عمود خیمهی فکری اوست، اصالت وجود است4، در بحث از اصالت وجود و اعتباریت ماهیت، سه قرائت از متون صدرایی صورت گرفته است: در تفسیر نخست گفته میشود در خارج، ماهیت و وجود عین هماند و در عقل و تحلیل عقلی، واقعیت واحد به دو چیز تحلیل میشود که عبارت است از ماهیت و وجود (14، ص: 260)؛ در تفسیر دوم گفته میشود آنچه در خارج وجود دارد، جز وجود نیست و ماهیت، حد وجود و امری عدمی است5، اما سخن از ماهیت نیز به اعتبار منشأ انتزاع آن است که همان وجود است و لذا عقل مجازا حکم وجود را به حد آن استناد میدهد و وجود ماهیت، فقط وجود اعتباری است (همان، صص: 37ـ 38)؛ در تفسیر سوم از ماهیت، ماهیت را ظهور ذهنی وجود میدانند، ماهیت در خارج نه عین وجود است و نه حد وجود، بلکه ظهور عقلی و ذهنی وجودهای محدود است.
5. جایگاه وجود رابط دانستن موجودات، در معنی ملاصدرا در آثارش ثابت میکند که وجود رابط، وجودی زائد بر طرف ربط خود ندارد و به حیث تقییدی، موجود است و همهی موجودات عین ربط به حق تعالی هستند10؛ بنابراین همهی موجودات و محکیات الفاظ، شئون ذات او هستند و به ذات، صفات یا افعال خدا بازگشت دارند و میتوان از آنها برای تأویل و توسعهی معنی در مراتب طولی و وصول به معرفت الهی استفاده کرد.