چکیده:
از مهمترین مباحث فقهی که اثبات آن تاثیر بسزایی در علم حقوق خواهد داشت: اثبات حسن و قبح عقلی است. چنین به نظر میرسد که ادلّه مستقل عقلی یا به تعبیر دیگر مستقلّات عقلی، که حکم شرعی از آنها بدست میآید در یک مساله منحصر میباشد و آن مساله حسن و قبح عقلی است. سوال این است که آیا برای افعال ما، حسن و قبح ذاتی وجود دارد و آیا کارهای ما در نظر شارع دارای ارزش ذاتیاند، پیش از آن که حکم شارع را درباره آنها فرض کنیم یا این طور نیست، بلکه خوب آن چیزی است که شارع خوب بداند و زشت و قبیح آن است که شارع زشت تلقی نماید و فعل بخودی خود و صرف نظر از حکم شارع نه حسن دارد نه قبح. فراموش نشود که مسلمانان اجماع دارند بر اینکه منشا احکام تنها خداوند است و اختلاف آنان مربوط به راههای شناخت احکام است. پس از پاسخ به این سوال، سوال دیگری مطرح میشود که آیا عقل میتواند بدون تعلیم شارع و بیان او، مستقلا جهات حسن و قبح را درک نماید؟ در نهایت پذیرش حسن و قبح عقلی، چه تاثیری بر جریان امور خواهد داشت؟ در مقالهی حاضر تلاش شده که با بررسی منابع و نظرات متعدد فقهی بدین سوالات پاسخ داده و اثبات نماییم که حسن و قبح عقلی است و حتی اگر شارع ما را به حسن راهنمایی نمیکرد به وسیلهی عقل بدان میرسیدیم و حتی اگر شارع ما را از قبیح باز نمیداشت با عقل خود از آن امتناع میکردیم. این قضاوت عقلی راجع به افعال است که منجر به وحدت نظر مردم دنیا، صرفنظر از کیش و آیین آنها، راجع به قبیح بودن ظلم و خیانت و حسنبودن عدل و امانت شده است
The legislator، in all legal systems، considers some special conditions for the validity of lawful acts. In case of non – compliance of such conditions، we will meet various sanctions in terms of intensity and weakness، including: nullity (absolute or relative)، lake of force، etc. In this dissertation، the concept of nullity of contracts and unilateral legal acts، and the consequences of their nullity will be studied. Furthermore، the dissertation conducts a comparative study in order to have more consideration on subject matter and also to make use of other legal systems، laws and regulations and their legal doctrines. Then we will carry out a comparative study of the laws of Egypt and France. The reason of choosing Egypt law for a comparative study، is its similarity with Iranian legal system from the viewpoint of following codified legal system and the effects of French legal system on civil and commercial regulations، as well as the attempts of both countries in utilizing jurisprudential doctrines in their legislating process.
خلاصه ماشینی:
"امامیه و معتزله بر این عقیدهاند که حسن و قبح پارهای از افعال را عقل بدون بیان شارع به صورت روشن و بدیهی درک میکند(علامه حلی، دلائل الصدق، 260؛ محمدی، شرح اصول فقه، 2، 20)احمد امین مصری گفته است : «از آنجا که خداوند را عادل و حکیم دانستهاند، مسأله حسن و قبح اعمال را مطرح کردهاند»(مصری، ضحی الاسلام، 3، 47).
توضیح اینکه عقاب کردن بر معصیت واقعی به خاطر نفس مخالفت با امر و نهی نیست و همچنین به خاطر تقویت غرض مولا بماهو مخافه و تفویت نیست و نیز به خاطر ارتکاب فعل مبغوض مولا بماهو نیست؛ چرا که همه اینها در صورت جهل نیز وجود دارد (ولی عقاب بر ایشان نیست) بلکه به خاطر هتک حرمت مولا جرأت بر اوست و این حکم عقلی از احکام عقلیی است که داخل در قضایای مشهوری است که در علم منطق در باب صناعات خمس گفته شده است، میباشد و امثال این قضایا مورد اتفاق همه عقلا است به خاطر مصالح عام حفظ نظام و بقای نوعی که در آنها میباشد»(کمپانی، 312؛ کبیر، حسن و قبح عقلی از دیدگاه محققان اسلامی، مجله اندیشههای حقوقی، ش 8، 1384، 158).
8- ادراک حسن و قبح توسط عقل پس از اثبات اینکه اعمال و افعال انسان دارای ارزشهای ذاتی هستند و بدون صدور حکم از ناحیه شارع به آن ارزشها متصف میباشند، مسأله دیگر مطرح میشود و آن اینکه آیا عقل چنین توانی را دارد که به این حسن و قبح دست یابد؟ یا آنکه آن ارزشها قابل دستیابی به وسیله عقل نیستند؛ بلکه باید شرع آنها را معرفی نماید؟ در این مورد بین اصولیین و اخباریین اختلاف نظر وجود دارد: اخباریین معتقدند که افعال انسانها حسن و قبح ذاتی دارند، ولی عقل ما استقلالا توان درک آنها را ندارد، بلکه باید منتظر بیان شارع باشیم."