چکیده:
عشق و محبت از موضوعات پرطرفدار و یکی از عناصرتاثیرگذار در سیر و سلوک انسان است. این موضوع از دیدگاههای مختلف میتواند بررسی شود تا حقیقت امر روشن شود و حب حقیقی از علاقات مجازی تشخیص داده شود تا انسان، در این حرکت پرجاذبه به بیراهه نرود. مفهوم محبت وقتی به خداوند اضافه میشود، پیچیدهتر میشود. برخی مفسران، حب خدا را به معنی شناخت عظمت او و اطاعت از او معنی کردهاند، در حالی علمایی چون طباطبایی معنای حقیقی را بر آن مترتب دانستهاند. محبت به دو نوع حبّ غریزی و فطری که در بیشتر موجودات وجود دارد، و حب اکتباسی که منظور از آن محبتی است که با حرکت در راه کمال حاصل میشود، تقسیم میشود. خداوند در قرآن، محبوبان خود را با کلمه «یحب» معرفی میکند؛ محبوبان خداوند عبارتاند از توابین، مطهرین، محسنین و ...، محرومان از محبت لایزال الهی نیز با کلمه «لایحب» یاد شدهاند. اینان کسانی هستند که با دوری از صراط مستقیم، از رحمت بیانتهای الهی دور میشوند و با اوصافی چون کافران، متکبران، اسرافگران و ... توصیف میشوند.
خلاصه ماشینی:
این مقاله بر آن است تا به سؤالات ذیل پاسخ دهد: 1ـ حب الهی در قرآن چگونه بیان شده است؟ 2ـ ماهیت محبت خدا چیست؟ 3ـ محبوبان الهی دارای چه اوصافی هستند و محرومان از حب الهی چه ویژگیهایی دارند؟ در خصوص پیشینه پژوهش، مطالعهای که به طور مستقیم و مستقل حب الهی را مورد بررسی قرار داده باشد، یافت نشد، ولی مقالاتی مرتبط با موضوع این تحقیق تألیف شده است از جمله مقالهای با عنوان «محبت از دیدگاه علامه طباطبایی و ابوحامد غزالی» تألیف امیرعباس زمان و امیر آقاجانلو که در فصلنامه اندیشه دینی دانشگاه شیراز چاپ شده است و مقاله دیگری با عنوان «حرکت حبی در آفرینش و رابطه آن با نفس رحمانی حق»، که توسط فاطمه عباسی نگاشته شده و در پژوهشنامه ادیان به چاپ رسیده است.
(الکبیسی، 2001: 17ـ13) راغب اصفهانی در معنای اصطلاحی "حب" مینویسد: «محبت عبارت است از اراده چیزی که آن را خیر میبینی و یا گمان میکنی که خیر باشد و آن به سه صورت است: الف) محبت برای لذت؛ مانند محبت مرد به زن، که آیه شریف ﴿و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا﴾ (انسان/8) هم به این نوع محبت اشاره دارد.
ولی سخن خداوند متعال ﴿أشد حبا لله﴾ دلالت میکند بر اینکه حب و محبت حق تعالی شدتپذیر است و در مؤمنان نسبت به مشرکان، شدیدتر است و اگر منظور از "حب"، "اطاعت" به صورت مجازی به کار رفته باشد، بایستی معنی این آیه چنین باشد: "و الذین آمنوا أطوع لله"؛ یعنی کسانی که ایمان آوردهاند، مطیعترند.