چکیده:
تاریخ نگارش رسائل اخوان الصفا به هیچ روی مشخص نیست.نام نویسندگان آن نیز به همگان پوشیده است که این امر نیز سبب نظرورزی های متعددی در این موارد شده است.به نظر می رسد موضوع تاریخ نگارش رسائل با مقاله ی انتقادی پل کازانووا – که حاوی مطالعات تاریخی و ستاره شناسی پیچیده و نوینی بود- مرحله ی جدیدی شده است. نظریه های دیگری نیز در این زمینه به وجود آمد که روش استنادی آن ها با روش کازانووا متفاوت بود.نظریه ی کازانووا را در دهه های پایانی قرن بیستم عباس همدانی تصحیح و نقد کرده، نواقصی از آن را زدوده و با فرضیه های جدیدنتایج تازه ای عرضه کرده است.نظر همدانی درباره ی زمان نگارش رسائل، تا به امروز نیز در محافل اسماعیلی شناسی یکی از آرای پذیرفته شده، و ملاک نظر بوده است. در این مقاله پس از شرحی اجمالی درباره ی نظریه های مذکور، تمایزهای آن ها با یکدیگر بررسی می شود.سپس با تحلیل نظر همدانی، اشکال ها و ابهام هایی که در فرضیه سازی و نتیجه گیری او برای تعیین تاریخ نگارش رسائل وجود دارد، تشریح می شود.نظر همدانی در دو بخش «باورها و پیشگویی های نجومی» و نیز «مسئله ی مهدویت و ظهور قائم» نقد می شود.در پایان، با تشکیک در تفسیرهای همدانی از متن رسائل، نظر وی درباره ی تبلیغی بودن رسائل برای قدرت گیری و تاسیس خلافت فاطمیان مورد تردید قرار می گیرد
خلاصه ماشینی:
وی پیش از آن استاد مطالعات اسلامی دانشگاه کراچی پاکستان بوده است و با ٦٨/ بحثی در تاریخ گذاری رسائل اخوان الصفا نقدِ نقد عباس همدانی فرضیه های جدید نتایج تازه ای عرضه کرده است .
تجربه های کازانووا و همدانی در روش دوم مخاطره آمیز بودن و مجادله پذیری دایمی آن را بیش از پیش روشن میکند، در دست داشتن نسخ خطی فراوانی که در آن زمان از یمن به پاکستان میرسید، آثار و تألیف های بسیاری درباره ی اسماعیلیه به انجام رسانده است (در بیان این کلیات از مقدمه ی فریدون بدره ای در کتاب تاریخ و اندیشه های اسماعیلی در سده های میانه و مقدمه ی یعقوب آژند در کتاب اسماعیلیان استفاده شده است ).
پس موضع اخوان الصفا درباره ی بشارت به منجی و امام منتظر، با موضع نخستین داعیان اسماعیلی ایران و عراق در همین موضوع ، طبیعتاً همسو و موافق بوده است ، اما برای رد این فرض ، مستنداتی وجود دارد که در ادامه آورده شده است .
٧٨/ بحثی در تاریخ گذاری رسائل اخوان الصفا نقدِ نقد عباس همدانی همچنین در محتوای دعوت داعی ابوحاتم رازی ١ که در آغاز قرن چهارم هجری به منطقه ی دیلمان رفته بود، بشارت به ظهور قریب الوقوع منجی مشاهده میشود.
اگر نظر همدانی را بپذیریم که رسائل برای فاطمیان ماهیت تبلیغی داشته اند، نیز باید بپذیریم که پدیدارشدن شکاف عقیدتی میان داعیان و پیروان اسماعیلیه در اواخر قرن سوم هجری، پیش از قدرت گیری خلفای فاطمی وجود نداشته است .