چکیده:
حج ازجمله ی مراسم و آیین هایی است که هرساله در مکه، با شکوه و توجه خاصی انجام می شود. بررسی این آیین زیبا و البته مقدس، ما را با گستره ای از فرهنگ ها و اسطوره های نهفته در پس آن آشنا می کند. اگرچه هنگامه ی حج از آغاز، زمانی برای انجام مناسک و کارهای دینی بوده است، گاه، کام جویان مکه و دیگر سرزمین های اسلامی در دوران جاهلیت و حتی پس از ظهور اسلام، فرصت حج را غنیمت شمرده و آن را زمانی مناسب برای خوش گذرانی یافته اند. برخی شاعران نیز، چه در آغاز اسلام و چه پس از آن همواره این روزها را زمانی برای عشق بازی و عاشقانه سرایی درباره ی زنان حج گزار می دیده اند. در جستار پیش رو ضمن نگاهی به انگیزه های عمربن ابی ربیعه و شریف رضی و دیگر شاعران از غزل سرایی به هنگامه ی حج،تلاش می شود چرایی عاشقانه سرایی آن ها در این مراسم، از دید جامعه شناسی بررسی شود. بیشتر دلایل این امر به پیش از اسلام و عادت های دوران جاهلیت برمی گردد که گاه به دوران اسلامی هم رسیده است و برخی، با شرایط اجتماعی و فرهنگی و دینی پس از اسلام پیوند دارد.
به نظر می رسد حج، تنها مخصوص انجام مناسک دینی نبوده است، بلکه به مانند فستیوال ها وجشنواره های چندگانه ای بوده است که هر هنرمندی به گونه ای به نمایش مهارت خود می پرداخته است؛ ازجمله ی این هنرمندان، گروه شاعران غزل-سرا بوده اند. وصف ماجراهای عاشقانه ی پیرامون کعبه و نحوه ی آشنایی با معشوقه ها و گفتگوهایی که میان شاعر و ایشان روی داده است و نیز راز و نیازهای طواف کنندگان با ذات یکتا، از رایج ترین درون مایه های حج سروده ها در شعر عربی دوران یادشده هستند.
Hajj is one of the most glorious rituals annually held in Mecca. Studying this holy ritual introduces several cultures and myths to us. In spite of its religious roots، Hajj has been a time to enjoy material life for some Muslims. For some poets، it was a time to find a mistress among the women pilgrims and to compose some love sonnets. This article attempts to study the social roots of such a tendency among some Arab poets. This was rooted in the socio-cultural context of the pre-Islam era، also known as Ignorance era. However، it continued after the emergence of Islam as well. More specifically، the pre-Islam era and the Umavid-era up to sixth century (AH) are focused on. It seems that it has served different functions including being a religious pilgrim and a happy festival wherein artists performed their artistic abilities and skills. Among the poets، we can mention Umar bin Abi Rabie and Sharif Al-Razi. The love affairs near Kabba، the dating with the mistresses، and the prayers of the pilgrims with God are among the themes of these sonnets composed during Hajj.