چکیده:
قیام تحریم تنباکو در سال 1309 هجری قمری نخستین حرکت توده وار و مردمی بوده که از از نظر
« بیخبری » اکثر مورخین ریشه اصلی و اصیل نهضت مشروطیت ایران و پایان عصر به اصطلاح
محسوب میگردد. این جنبش مهم به عنوان یک خط سیر و شاخص در تاریخ فکر سیاسی ایرانیان
می تواند بررسی و پژوهش گردد ولی علیرغم آن، از سوی برخی مورخین و یا شرقشناسان به عمد مورد
بیمهری و یا تحریف واقع شده است. مقاله حاضر جریان شناسی تحریم و تاثیرات فکری- سیاسی آن
را در تاریخ تحولات ایران به بحث مینشیند و به نقش بیبدیل مرحوم آیتالله میرزای شیرزای و اندیشه
سیاسی وی در تحریم و خط فکری که از این زاویه در امواج بیداری اسلامی ایجاد کرد اشاره می نماید.
خلاصه ماشینی:
مقدمه واقعه دخانیه هر چند کوتاه بود و از نظر زمانی مانند ستاره ای درخشان و شهابی زودگذر آسمان ایران را روشن کرد، با اینحال تجزیه و تحلیل اثرات آن در زمان خود و ازمنۀ بعدی بسیار مهم و درخور دقـت است ؛ این باریک بینی از چند زاویه و بعد قابل بحث است : پیدا کردن خط اصیل فکر دینـی در مبـارزات سیاسی و تحولات اجتماعی سدة اخیر ایران ؛شناخت جریانات موازی ، کمتر اصیل و یا التقـاطی در بـستر تاریخی جریان تحریم ؛ شناخت اندیشۀ تاریخی ایران و یافتن قـوانین تحـولات اجتمـاعی و سیاسـی در جامعۀ اسلامی شیعی ایران ؛ پیدا کردن بستر سیاسی تحولات عصر جدیـد و دوران مـشروطیت و وقـایع بعد ازآن ؛ استعمارشناسی و غرب شناسی رهبران و مردم ایران از یکصدسال قبـل تـا بـه امـروز؛ نهـضت شناسی اسلام و تشیع در مقابله با استعمار و استبداد در ارتباط بارهبری علمای دینـی و حـضور تـودهای مردم کوچه و بازار؛ پیداکردن ریشه های روشنفکری ایران و موضع گیریهای آنان در قبـال یـک نهـضت اصیل مردمی و دینی ، ملی و ضدغربی ؛ پیدا کردن خط فکری تجار ایرانی و ارتباط آنان با علمـا، مـردم ، منافع ملی و یا شخصی ، غرب و حکام و بالأخره تحولات سیاسی ؛ تحلیل رجال بزرگ و تاریخساز از این واقعه و نقد آنان در هریک از ابعاد و جریانات تاریخی ؛ و نگرش به مـسئلۀ تحـریم از بعـد اقتـصادی تـا تهاجم فرهنگی و هویت دینی و ملی .